ضرورت ارتباط فعال و موثر با نخبگان مهاجر

به گزارش خبرگزاری مهر، همایش مهاجرت نخبگان علمی در ایران امروز توسط انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری، چهارشنبه و پنج‌شنبه ۱۲ و ۱۳ دی‌ماه سال جاری برگزار شد و در این همایش زوایای مختلف موضوع مهاجرت نخبگان مورد بررسی قرار گرفت.

بیانیه پایانی این همایش به شرح زیر است:

«به نام خداوند جان و خرد

کزین برتر اندیشه برنگذرد

بیانیه پایانی همایش مهاجرت نخبگان علمی در ایران امروز

همایش مهاجرت نخبگان علمی در ایران امروز: چالش‌ها و راهکارها در تاریخ ۱۲ و ۱۳ دی‌ماه ۱۴۰۳ برگزار شد. این همایش که توسط «انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری» و با همکاری انجمن آموزش عالی ایران، انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات، انجمن ترویج علم ایران، انجمن جامعه‌شناسی ایران، انجمن فلسفه تعلیم و تربیت، مؤسسه نیکوکاری دکتر مجتبی معین، دانشگاه تهران، دانشگاه شهید چمران اهواز، سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی، و با حمایت شرکت ملی نفت ایران، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، و بنیاد ملی نخبگان در محل «مرکز همایش‌های بین‌المللی پژوهشگاه صنعت نفت» برگزار گردید.

در این همایش زمینه‌ها، ویژگی‌ها و پیامدهای مهاجرت نخبگان به‌عنوان رخدادی نوپدید و چندوجهی در قالب شش نشست با مشارکت ۳۷ تن از صاحب‌نظران و پژوهشگران برجسته کشور مطرح شد و مورد بحث و گفت‌وگو قرار گرفت. هدف کلی همایش، از ابتدا و در مراحل برگزاری دوساله جلسه‌های متوالی گفت‌وگو و پیش‌نشست‌های تخصصی تا گردهم‌آیی نهایی، آن بود که موضوع مهاجرت نخبگان علمی در ایران امروز، چالش‌ها و راهکارهای پیش روی آن در قالب یک «مسئله ملی» مطرح شود و توجه افکار عمومی، دانشوران، نهادها و کنشگران مدنی، سیاست‌گذاران و مجریان، و همه دلسوزان ایران را به این موضوع جلب کند. در واقع، همایش فراخوانی به «گفت‌وگو بر سر جدی بودن، فراگیر بودن و پرشتاب بودن پدیده و فرآیند مهاجرت نخبگان علمی و تأثیرگذاری بر همه زمینه‌ها و ابعاد توسعه ایران امروز و فردا» بوده است. این هدف در متن نشست‌های شش‌گانه، گفت‌وگوهای پیرامونی اعم از سخنرانی‌های افتتاحیه و اختتامیه، ارائه مقالات، نمایش مستند، انتشار گزارش‌های رسانه‌ای انعکاس یافت و با تنظیم گزارش سیاستی، تداوم نشست‌های تخصصی و نشر کتاب همایش پیگیری خواهد شد.

چالش‌ها و راهکارها

مهم‌ترین چالش‌ها و راهکارهای مطرح‌شده که در نشست‌های شش‌گانه که هریک می‌توانند «مسائلی برای گفت‌وگوی ملی» پیرامون مهاجرت نخبگان به‌شمار آیند، به اختصار عبارتند از:

۱. مبانی نظری مهاجرت نخبگان ایران امروز

– سودای مهاجرت، تمنای مهاجرت، تصمیم مهاجرت و اقدام به مهاجرت یکی از جدی‌ترین، دشوارترین و فراگیرترین واقعیت‌های امروز جامعه ایرانی است که نوع و ماهیت مهاجرت نخبگان ایرانی را دربرگرفته است.

– در این ارتباط، جهان‌بینی نخبگی و مهاجرت نخبگان ایرانی، سنجش مهاجرت در ترازوی اخلاق، در آیینه تربیت و آموزش، جهان‌زیست دانشگاهی، ماهیت فردی و جمعی مهاجرت، نسبت میان حرفه‌ها و مهاجرت مورد گفت‌وگو قرار گرفت و بر لزوم انجام مطالعات عمیق و چندساحتی و کاربردی تأکید شد.

۲. نقش سیاست‌های آموزش عالی در مهاجرت نخبگان علمی ایران امروز

– بخشی از چالش مهاجرت نخبگان دانشگاهی متأثر از سیاست‌های حکمرانی و رویکردهای متصلب حاکم بر دانشگاه است. بحران‌های نهاد دانشگاه، از جمله امنیتی شدن فضای آن، ضعف در استقلال مالی، اداری و اجرایی، محدودیت آزادی‌های آکادمیک و بسته بودن محیط کنش دانشجویی، تنگ بودن میدان ارتباطات بین‌المللی و ارتباط صنعت و جامعه با دانشگاه و به طور کلی دور افتادن نهاد دانشگاه از سرشت جهانی علم، «مسئولیت اجتماعی» و فرصت‌های توسعه‌ای به طور مستقیم و غیرمستقیم روند مهاجرت نخبگان دانشگاهی را تشدید کرده است.

– برای تغییر و بهبود وضعیت نگران‌کننده کنونی پیشنهاد می‌شود:

• وضعیت دانشگاه‌ها از نظر سیاست‌گذاری و ماهیت استقلال علمی، مالی و سازمانی بازنگری گردد.
• اصلاح ضوابط، معیارها و قوانین موجود در جذب دانشجو و هیأت علمی و ارتباطات علمی و بین‌المللی و فراهم کردن شرایط و الزامات بین‌المللی‌سازی دانشگاه در اولویت سیاست‌های دولت و نظام قرار گیرد.

۳. وضعیت اجتماعی و اقتصادی ایران و تأثیر آن بر مهاجرت نخبگان

– پدیده مهاجرت نخبگان علمی را باید فراتر از مبانی و رویکردهای نظری گذشته دید. این پدیده در ایران امروز یک مفهوم ذهنی فراگیر و یک واقعیت عینی مؤثر است که می‌تواند ظرفیت‌های ایران را برای توسعه با پیامدهای منفی و مخرب مواجه سازد. مهاجرت نخبگان علمی، مقدم بر عوامل اقتصادی و حرفه‌ای، اکنون بیشتر تحت تأثیر زمینه‌های سیاسی و به این اعتبار یک «مسئله اجتماعی» است.

– فرسایش سرمایه اجتماعی، کاهش امید به آینده، تبعیض و محرومیت از حقوق عادلانه، محدودیت آزادی‌های اجتماعی و سیاسی و فرهنگی، فروبستگی ارتباطی (همچون فیلترینگ و عدم امکان دسترسی به فضای مجازی) به فرآیند مهاجرت شتاب فزاینده‌ای داده است.

۴. دایاسپورای ایرانی و نقش نخبگان فکری و علمی در توسعه پایدار

– مهاجرت فزاینده و پرشمار نخبگان علمی در سال‌های اخیر تبدیل به مسئله‌ای شده است که توجه به ایرانیان فراسرزمین و دایاسپورای ایرانی را در همه حوزه‌های توسعه برجسته کرده است. ایرانیان خارج از سرزمین اکنون یک فرصت برای کمک به خروج کشور از انزوا، تحریم و بحران‌های اقتصادی، علمی و بین‌المللی هستند.

– سرمایه انسانی ایران که در دور و نزدیک جهان پراکنده‌اند در امنیت و آینده کشور نقش مؤثر دارند؛ باید با نخبگان مهاجر ارتباط فعال و مؤثر داشت.

– برای حمایت و مراقبت از استاد و دانشجوی مهاجرت‌کرده، می‌توان به سیاست شبکه‌سازی و تقویت پیوندهای فرهنگی و ارتباط فعال با ایران اولویت داد. درک تنوع و ظرفیت‌های متفاوت دایاسپورای ایرانی و تلاش برای انسجام و همبستگی میان نخبگان در داخل و خارج از کشور و کمک به ایجاد و گسترش شبکه‌ها و نهادهای مدنی ضرورتی مشهود، پیش روی جامعه، نظام حکمرانی، مهاجرت‌کنندگان و شهروندان مصمم به مهاجرت است.

۵. نقش مدیریت و سیاست‌های ملی در مهاجرت یا جذب نخبگان ایرانی

– با اتکا به ظرفیت‌های عظیم ایرانیان مهاجر، به‌ویژه نخبگان علمی و پذیرش ضعف‌ها و کاستی‌های موجود و تجدید نظر در برخی سیاست‌های فرهنگی و اجتماعی را که موجب دافعه، و تشدید انگیزه مهاجرت می‌شوند، ضروری می‌دانیم.

– شناخت و تحلیل دقیق شرایط جدید اجتماعی و فرهنگی و تحولات نسلی و برنامه‌ریزی شایسته برای جذب و نگهداشت نخبگان و تسهیل مراودت و تردد ایرانیان مهاجر را در این برهه الزامی می‌دانیم.

– اگرچه مهاجرت لزوماً امری مخرب و منفی نیست ولی اتخاذ تدابیر به‌منظور بهره‌گیری از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های همه ایرانیان وطن‌دوست در هر نقطه از جهان ضروری است. بنابراین لازم است دولت و سایر دستگاه‌های رسمی با پرهیز از رویکرد صرفاً امنیتی، سیاست‌های کارآمدی برای تسهیل تردد و تعامل نخبگان ایرانی و مشارکت آنان در رشد و پیشرفت و اعتلا اتخاذ نمایند و نهادهای مدنی نیز در این مسیر مشارکت کنند.

۶. مهاجرت نخبگان در فرهنگ ملی و اسلامی

– جامعه اسلامی باید از انواع ستم‌ها و تبعیض‌ها بری باشد. بنابراین باید سازوکارهای لازم برای ظلم‌زدایی و تبعیض‌زدایی در جامعه ایران را طراحی و اجرا نمود.

– بنیان‌های فرهنگ باستانی ایران ظرفیت‌های لازم برای مواجهه سازنده با پدیده مهاجرت نخبگان را دارد؛ از این‌رو ارج‌ نهادن به سنت‌ها و ارزش‌های ایرانی باید مورد توجه قرار گیرد.

با احترام»