شیوه متفاوت هیئت اصفهانی برای جذب نوجوانان نسل زد

خبرگزاری مهر-گروه دین و اندیشه: هیئت‌های عزاداری، نوعی تشکل مذهبی، بر محور عزاداری برای سید الشهدا و ائمه علیهم السّلام هستند. اوج قدرت آل بویه در زمان معزالدوله بود او در سال ۳۵۲ هجری قمری دستور داد که مردم در روز عاشورا گرد یکدیگر برآیند و اظهار حزن و عزاداری نسبت به امام حسین علیه السلام کنند. در این روز بازارها بسته شد، خرید و فروش موقوف گردید، قصابان گوسفند ذبح نکردند، هریسه پزها، هریسه (حلیم یا آبگوشت) نپختند، مردم آب ننوشیدند، در بازارها خیمه برپا کردند و بر آنها پلاس آویختند، زنان بر سر و روی خود می‌زدند و بر حسین علیه السّلام ندبه می‌کردند، در این روز نوحه گری و ماتم به پا شد. این مراسم و عزاداری در زمان آل بویه فقط روز عاشورا بوده و تا انقراض این سلسله هر سال، تکرار می شده است. در دوران صفویه این امر گسترش فوق العاده ای یافت. در زمان حاکمیت زندیان نیز چون پیرو آئین تشیع بودند و از آنجایی که کریم خان مرد متدین و مقید به آداب و مراسم مذهبی بود به تقلید از پادشاهان صفوی، در ایام محرم به برگزاری مراسم عزاداری می‌پرداختند. امّا در زمان قاجاریه به خصوص در عهد ناصرالدین شاه ما شاهد برپایی عزاداری چشمگیر هستیم. به نحوی که مراسم دیگر منحصر به روز عاشورا نبوده بلکه به دهه اول محرم و به ایام سوگواری‌های ائمه علیهم السّلام مانند ۱۹ تا ۲۳ رمضان و ۲۸ صفر نیز گسترش یافته بود. خود ناصرالدین شاه در دهه اول محرم در تکیه دولت حضور پیدا می‌کرد و سالانه مبلغ پنجاه هزار تومان برای برگزاری مراسم سوگواری امام حسین علیه السّلام خرج می‌شد.

گزارش‌های نظمیه تهران از محلات مختلف در سال‌های ۱۳۰۳ تا ۱۳۰۵ خبر از برپایی مراسم عزاداری می‌دهد. از بررسی گزارش‌های مربوطه به روز هفتم محرم ۱۳۰۴ بر می‌آید که ۴۸ مجلس روضه و در روز تاسوعای همان سال برگزار شده است.

یک هیئت متفاوت در اصفهان

اواخر دهه ۷۰ چند طلبه و دانشجوی دغدغه‌مند اصفهانی در یک فضای ساده دور هم نشستند و مجموعه فرهنگی عاشوراییان را بنیان گذاشتند. آن‌ها از همان اول بسم‌الله فعالیت‌های عاشوراییان را دو بخشی دیدند؛ یکی برای عموم مردم که شهری و بیرونی بود و دیگری که داخلی و تربیتی بود. برنامه‌های شهری یعنی برنامه‌های مذهبی و ملی که خلاق و هنرمندانه طراحی می‌شوند و عموم مخاطبان مخصوصاً نوجوانان و جوانان از آن استفاده می‌کنند. در این‌جور برنامه‌ها سعی می‌شد با استفاده از ابزارهای هنری مثل نمایش‌های عاشورایی، سرود، نشریه، بازی‌های کامپیوتری، برنامه‌های تلویزیونی، تبلیغات محیطی و… مفاهیم دینی و انقلابی به مخاطبان منتقل شود. اتفاقاً جوان‌ها و نوجوان‌های اصفهانی از این کار خیلی خوب استقبال کردند.

شاید همین دید ملی باعث شد که مجموعه فرهنگی عاشوراییان در اولین «جشنواره ملی اتفاق» از بین ۲۵۰۰ سازمان مردم‌نهاد کشور، شد «برتر برترین‌ها». چون آن‌ها با رویکرد تربیت نیروی مؤثر و مولد فرهنگی دینی از بین نوجوانان و جوانان علاقه‌مند اصفهانی برنامه‌ریزی کرده بودند و از روش‌های مختلف مطالعاتی، تشکیل گروه‌های تربیتی، راه‌اندازی اردوهای تجربه، فرهنگی و جهادی و دوره‌های مختلف آموزشی استفاده می‌کردند. در یک کلام، آن‌ها می‌خواستند برای انقلاب، «کادرسازی» کنند.

عاشوراییان از سال ۱۳۹۲ وارد فاز دوم شد و سبک زندگی ایرانی اسلامی را مبنای کار خود قرار داد. اتفاقاً این موضوع مهم، چند ماه بعد به یکی از دغدغه‌های مهم رهبر انقلاب تبدیل شد.

پس تا اینجا عاشوراییان در دو عرصه قصد ورود داشته‌اند؛ اول، تربیت نیروی انسانی کارآمد از نسل نوجوان و جوان انقلاب که در عرصه فرهنگ کارآمد باشند؛ یعنی هم صاحب دانش باشند و هم صاحب ذوق و قریحه و توان اجرایی؛ و دیگری، تعظیم و گرامیداشت شعائر اسلامی در شکلی قابل قبول و روزآمد برای همان نسل نوجوان و جوان.

۱۸ سال از فعالیت پرقدرت مجموعه عاشوراییان می‌گذشت که فعالان این مجموعه در آبان ۱۳۸۶ دیداری با رهبر فرزانه انقلاب داشتند. در این دیدار بر عاشوراییان تکلیف شد که در آن دو عرصه‌ای که از قبل پیش‌بینی کرده بود، فعالیت بیش‌تر، دقیق‌تر و مساوی داشته باشد. رهبر انقلاب تأکید کرده بودند که عاشوراییان باید هر دو را باهم انجام بدهند. اتفاقاً همین دیدار و راهنمایی‌های حضرت آیت الله خامنه‌ای شد، نقطه عطف عاشوراییان تا آن‌ها تغییراتی در برنامه‌های خودشان ایجاد کنند و تا سال ۱۳۸۸ از همان نگاه راهگشا و عالمانه، سندی راهبردی بنویسند.

سال ۱۳۹۱ مرحله چهارم اصلاح روش‌ها هم صورت گرفت و آغاز حرکت دوم آن‌ها از سال ۱۳۹۲ اعلام شد. آن‌ها در بخش اول، نوع نگرش نسبت به آینده، کار فرهنگی و فعالیت خودشان را اصلاح کردند و پس از آسیب‌شناسی حرکت اول، نهایتاً به سند چشم‌انداز عاشوراییان در حرکت دوم رسیدند؛ طوری که حالا، عنوان «حرکت دوم» در نامواره عاشوراییان به چشم می‌خورد.

درهم آمیختن گرافیت و تبلیغ

از جمله مشخصه‌های برنامه‌های عاشوراییان، بهره‌گیری از گرافیک نوین در تبلیغات نسبتاً وسیع شهری است. با نگاهی به سیر رشد و تکامل تبلیغات مذهبی شهری می‌توان گفت ابتدا این عاشوراییان بود که برای روضه محرم خود از بیلبوردهای بزرگ در میادین اصلی شهر استفاده کرد. در این بیلبوردها -که هرسال شکل و شمایل متفاوتی می‌یابند- با محوریت یک شعار واحد، درباره مکان و زمان مراسم و همچنین سخنرانان و مداحان اطلاع رسانی می‌شود.

از همه اینها که بگذریم عاشوراییان اولین مجموعه فرهنگی بود که با ساخت تیزرها و نماهنگ‌های خلاقانه و متفاوت، ذائقه نسل جوان و دانش آموزان را در دست می‌گرفت و آن‌ها را به یک هیئت مذهبی و مجموعه فرهنگی دعوت می‌کرد.

در سال‌های اخیر، سایر مجموعه‌های فرهنگی در شهر اصفهان با الگوگیری از مدل‌های تبلیغی عاشوراییان برای جذب مخاطبان خود از ابزارهای تبلیغی جدید بهره می‌گیرند. این تشابه رفتار سبب شده بین این مجموعه‌ها برای بروز خلاقیت و جذابیت عناصر تبلیغاتی (مانند شعار، لوگو، پوستر، بیلبورد و…) فضای رقابتی شکل گیرد، رقابت‌هایی که همواره یک پای ثابت آن مجموعه فرهنگی عاشوراییان است.

در مجموع می‌توان گفت عاشوراییان، نوآوری را در زمینه‌های مختلف رسالت خود می‌داند و آن را به جزئی از هویت خود تبدیل کرده است.