زوایای مختلف بحران جهانی از دریچه سینمای ایران

خبرگزاری مهر -گروه هنر-سید امیر شایان حقیقی؛ با شدت گرفتن مجدد بحران در سوریه و بازگشت به دوران حمله تروریستی گروه‌های تکفیری سلفی به سوریه و افزایش خشونت‌ها در این کشور، بار دیگر جهان با تهدید گروه‌های افراطی مواجه شده است که یادآور فجایع ناشی از ظهور داعش و تأثیرات ویرانگر آن بر کشورهای مختلف است.

سینما به عنوان یک ابزار قدرتمند رسانه‌ای در انتقال پیام، نقش مهمی در بازنمایی وقایع جنگی و تروریستی ایفا می‌کند و بحران‌های تاریخی را به تصویر می‌کشد؛ سینماگران ایرانی نیز با رویکردی هنری، این وقایع تلخ را به تصویر کشیده‌اند و به موضوعاتی نظیر داعش، تروریسم، و تاثیرات جنگ سوریه پرداخته و تلاش کرده‌اند نه تنها ابعاد خشونت‌بار این بحران‌ها را نمایش دهند، بلکه به واکاوی پیچیدگی‌های روابط بین‌المللی و ابعاد انسانی و عاطفی بحران‌ها توجه کنند به همین بهانه مروری خواهیم داشت بر مهم‌ترین فیلم‌های ایرانی که به موضوع داعش و بحران‌های ناشی از حملات تروریستی پرداخته‌است. این آثار نه‌تنها بازتاب‌دهنده بحران‌های زمانه خود هستند، بلکه دریچه‌ای برای درک عمیق‌تر از تأثیرات جنگ و تروریسم به روی جوامع انسانی گشوده و با روایت ایثار و فداکاری، به ابعاد روانی، اجتماعی و انسانی جنگ و مبارزه با تروریسم توجه داشته‌اند و در زمره آثار سینمای مقاومت قرار می‌گیرند.

«به وقت شام»؛ نقطه عطفی در سینمای مقاومت

«به وقت شام» یکی از شناخته‌شده‌ترین آثار سینمایی ایران درباره بحران سوریه و مبارزه با داعش است. این فیلم به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا و تهیه‌کنندگی سازمان هنری رسانه‌ای اوج، در سال ۱۳۹۶ ساخته و با واکنش و توجه مخاطبان روبه‌رو شد. نکته مهم درباره این اثر، همزمانی ساخت و اکران آن با بحران‌های واقعی در سوریه بود که محتوای آن را برای مخاطب ایرانی به روز و ملموس کرد.

داستان فیلم به زندگی یک خلبان با تجربه (هادی حجازی‌فر) و پسرش (بابک حمیدیان) می‌پردازد که در مأموریتی خطرناک، وظیفه دارند کمک‌های بشردوستانه را به شهرهای تحت محاصره داعش رسانده و مردم محاصره شده را از شهر خارج کنند اما مسیر مأموریت به‌سرعت به چالشی پرتنش و پرمخاطره تبدیل می‌شود، چرا که گروه تروریستی داعش نقشه‌هایی مرگبار در سر دارد.

این فیلم با جلوه‌های بصری قدرتمند، روایت اکشن و پرهیجان و بازتاب گوشه‌ای از جنایات داعش در سوریه، موفق شد توجه مخاطبان را به بحران‌های انسانی و اهمیت مبارزه با تروریسم جلب کند. صحنه‌های هوایی و نبردهای نزدیک در این اثر، با بهره‌گیری از جدیدترین تکنیک‌های سینمایی ایران در کنار موسیقی متن فیلم که ساخته کارن همایونفر بود، تأثیر احساسی صحنه‌های حساس را دوچندان و فضایی واقعی و پرتنش خلق کرد.

«به وقت شام» سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی، بهترین موسیقی متن و بهترین صداگذاری را از سی و ششمین جشنواره فیلم فجر کسب کرد. این فیلم نقطه عطفی در سینمای مقاومت و روایت‌های مرتبط با بحران خاورمیانه از جمله ظهور داعش به‌شمار می‌آید.

«قلب رقه»؛ عاشقانه‌ای در دل بحران جنگی

«قلب رقه» فیلمی به کارگردانی خیرالله تقیانی‌پور و از دیگر آثار سینمای ایران در زمینه بحران سوریه و مبارزه با داعش محسوب می‌شود. این فیلم که در جشنواره فجر چهل و دوم حضور داشت، داستانی عاشقانه را در دل خشونت و بحران روایت می‌کند. این فیلم نیز با فضاسازی بکر و فیلمبرداری در لوکیشن‌های واقعی سوریه، موفق به روایت زوایای تاریک داعش و پیامدهای آن بر انسان‌ها شد. «قلب رقه» برای به تصویر کشیدن خشونت‌ها و جنایات داعش از جلوه‌های بصری جذابی استفاده کرده و تاثیرات عاطفی و انسانی را به نمایش می‌گذارد. علاوه بر این، فیلم بر محور یک داستان عاشقانه شکل می‌گیرد که میان کاراکترهای اصلی در دل بحران‌های جنگی به وجود می‌آید که این تلفیق باعث جذابیت بیشتر فیلم شده است.

فیلمبرداری این اثر که برای نخستین بار در جشنواره فجر ۴۲ به نمایش درآمد در سوریه و ایران انجام شده است و شهرام حقیقت‌دوست، شادی مختاری، فرهاد قائمیان و محمدرضا شریفی‌نیا در این فیلم به ایفای نقش پرداخته‌اند.

«امپراطور جهنم»؛ چاقویی که دسته‌اش را برید

فیلم «امپراطور جهنم» به کارگردانی پرویز شیخ‌طادی، محصول سال ۱۳۹۵ است که به بررسی بحران‌های خاورمیانه، به‌ویژه بحران‌های سوریه و نقش آل سعود در شکل‌گیری گروه‌های تروریستی مانند داعش، پرداخته است. این فیلم به چالش‌های مبارزه با گروه‌های تکفیری و جبهه مقاومت، به‌ویژه حزب‌الله لبنان و انصارالله یمن، می‌پردازد. «امپراطور جهنم» داستان یک مفتی تکفیری را روایت می‌کند و به حقایقی می‌پردازد که به صورت مخفیانه در خاورمیانه از سمت جبهه بیگانه اروپا و آمریکا شکل گرفته است و اندیشه‌های افراطی خود را در قالب گفتمان‌های مذهبی می‌گستراند و در دنیای بحران‌زده سوریه فعالیت می‌کند.

فیلم با بازیگرانی چون علی نصیریان، علی‌رام نورایی، و فرخ نعمتی همراه است و در کشورهای ایران، فرانسه و گرجستان فیلمبرداری شده است. این اثر از نظر مضمون و موضوع، به بررسی تاثیرات منفی گروه‌های تروریستی و به‌ویژه داعش در منطقه می‌پردازد و نقدهایی نسبت به سیاست‌های غربی و نقش آن‌ها در ایجاد و حمایت از چنین گروه‌هایی دارد. یکی از نکات قابل توجه در این فیلم، نمایش رهبران سیاسی جبهه مقاومت از جمله سید حسن نصرالله و عبدالملک الحوثی است که در قالب روایت‌های مستندگونه به فیلم اضافه شده‌اند.

«امپراطور جهنم» نه‌تنها از نظر سینمایی جلوه‌های بصری قابل توجهی دارد، بلکه از نظر سیاسی نیز حاوی پیام‌های اجتماعی و فرهنگی است که برخی از سیاست‌های بین‌المللی و دخالت‌های قدرت‌های بزرگ در مسائل خاورمیانه را زیر سوال می‌برد.

«امپراطور جهنم» در بخش رقابتی جشنواره فیلم فجر سال ۱۳۹۵ پذیرفته نشد و به دنبال آن محمد خزاعی تهیه‌کننده و پرویز شیخ طادی کارگردان اثر در نامه‌ای خطاب به حجت‌الله ایوبی رئیس سازمان سینمایی وقت، انصراف خود را از شرکت در جشنواره فیلم فجر اعلام کردند.

خزاعی در این رابطه گفته است: این فیلم در ۱۵۰ دقیقه تولید شده است ولی به دلیل برخی ملاحظات که به فیلم وارد شد، حدود ۵۸ دقیقه از آن کم شد. شاید همین مساله باعث شده در بخش‌هایی از فیلم پرش دیده شود. اما با این حال تلاش تیم تولید این بود که روایت فیلم حفظ شود و منسجم باقی بماند.

باوجود آنکه تنها سه اثر در رابطه با ظهور داعش و فعالیت‌های آن تولید شده، با جست و جو در فضای وب یا پلتفرم‌های نمایش فیلم امکان تماشای فیلم «امپراطور جهنم» وجود ندارد و به نظر می‌رسد این فیلم از بستر اینترنت جمع آوری شده است و پیام‌های تند و تیز آن علیه قدرت‌های غربی شکل دهنده این گفتمان تکفیری سر خود اثر را بریده است.

در پایان می‌توان گفت که با وجود بحران داعش در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۹ و نقش مهم ایران در مقابله با این گروه تروریستی، تعداد آثار سینمایی که به‌طور جدی به این موضوع پرداخته‌اند در قیاس با نقش آفرینی میدانی کشور ایران بسیار محدود است. در این راستا، تنها سه فیلم سینمایی با محوریت مبارزه با داعش و وقایع سوریه ساخته شده‌اند؛ این آثار هرچند موفق به نمایش بخشی از واقعیت‌های جنگ و مبارزه با تروریسم شده‌اند، اما به‌نظر می‌رسد که در مقایسه با ابعاد گسترده بحران و نقش ایران در مقابله با داعش و در حالی که ما اکنون با بحران مشابهی در سوریه روبه‌رو هستیم و تهدیدات تروریستی دوباره در حال شکل‌گیری است، خلا فرهنگی و هنری در زمینه نپرداختن به این مضامین به منظور روایت هنری از رخدادهای تاریخی مهم بیش از پیش حس می‌شود.

ثبت و روایت صادقانه این وقایع تاریخی و پیچیدگی‌های آن، از اهمیت زیادی برخوردار است، چرا که این نوع آثار می‌توانند درک بهتری از شرایط و پیامدهای بحران‌های جهانی به نسل‌های آینده منتقل کنند و نیز نگاه جهانیان را نسبت به نقش محوری ایران در شکست داعش و مقابله با تروریسم جلب کنند با این حال، فضای سینمای ایران هنوز ظرفیت زیادی برای تولید آثار بیشتر و متنوع‌تر در این زمینه را دارد. در واقع نیاز به آثار مستند، درام و سینمایی که با نگاه عمیق‌تر و مستندتر، چالش‌های جهانی این بحران‌ها را بازتاب دهند و بتوانند در سطح جهانی تأثیرگذار باشند، احساس می‌شود.