رمضان در تونس؛ از همدلی اجتماعی تا رونق محافل انس با قرآن کریم

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: ماه رمضان آداب و رسوم و شرایط خاص خودش را دارد که آن را از بقیه ماه‌های سال متمایز کرده است. مسلمانان جهان با فرارسیدن ماه مبارک رمضان همراه یکدیگر به طاعات و عبادات می‌پردازند. روزه داری مسلمانان در هر نقطه از جهان یک دوره معنوی برای پاکسازی روح است که سنت‌های فرهنگی متنوع و جذابی همراه خود دارد و مردم در هر گوشه از جهان آن را با آداب و رسوم خود به جا می‌آورند. مسلمانان در این ماه، از طلوع آفتاب تا غروب آن روزه می‌گیرند و با انجام عبادات و مراسم مخصوص این ماه، اتحاد خود را افزایش می‌دهند. رمضان المبارک فرصتی برای بازاندیشی، طلب بخشش و تقویت پیوندهای اجتماعی است. مراسم‌های مختلفی توسط روزه داران در این ماه انجام می‌شود که نشان دهنده تنوع و غنای فرهنگی جوامع مسلمان است.

استقبال از رمضان؛ از تمیز کردن خانه تا مهمانی‌های خانواداگی

رمضان از جایگاه ویژه‌ای در دل مردم تونس برخوردار است. مردم تونس به شوق رمضان با تمیز کردن خانه‌هایشان و خرید لوازم و ظروف جدید به استقبال ماه مبارک که از آن با عنوان «رایحه رمضان» یاد می‌کنند، می‌روند. جنب و جوش در بازارها، فروشگاه‌ها و کلاً در معابر و خیابان‌های شهر در اواخر ماه مبارک تا حلول عید فطر به اوج خود می‌رسند به طوری که اکثر فروشگاه‌های شهرها در نیمه دوم رمضان تا دو صبح فعالیت می‌کنند. روزه داران تونسی قبل از آغاز ماه مبارک رمضان مبلغی را برای تهیه وسایل و خوراکی‌های لازم در این ماه کنار می‌گذارند که بیشتر از هزینه‌های ماه‌های دیگر سال است. در رمضان المبارک مهمانی‌های خانوادگی و جشن‌های بسیاری در این ماه برپا می‌شود. تونسی‌ها شب‌های رمضان را با برپایی محفل‌های شعر و آوازهای دینی جشن می‌گیرند. ماه رمضان در این کشور مناسبتی برای همدلی اجتماعی و احیای میراث اسلامی جامعه تونس است.

غذاها و شیرینی‌جات مخصوص ماه رمضان

استان‌های شمالی تونس که تولید کننده غلات هستند از چند هفته قبل از آغاز ماه رمضان سوپ فریکه آماده می‌کنند که ماده اولیه آن گندم یا جوی سبز است. برای تهیه آن باید خوشه‌های جو یا گندم قبل از آنکه به صورت کامل برسند چیده شوند و بعد از آنکه با وسایل مختلف از خوشه جدا شدند بر روی آتش برشته می‌شوند و در چند کیسه دسته بندی و نگه داری می‌شوند تا ماه مبارک رمضان فرا برسد. این غلات با آسیاب های سنتی تبدیل به آرد شده و بعد از پاکسازی برای پخت و پز در آشپزخانه به همراه گوشت مرغ یا ماهی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

استان باجه واقع در شمال غرب تونس در ماه مبارک رمضان تبدیل به مقصد تمام تونسی‌ها می‌شود چرا که شهرت این استان به پنیرهایی است که تولید می‌کند. البته شیرینی جات و حلواهای استان باجه به ویژه شیرینی «المخارق» نیز در میان مردم این کشور بسیار معروف است.

میوه‌های خشک نیز در ماه مبارک رمضان از جایگاه ویژه ای در میان شهروندان تونسی برخوردار هستند به طوری که در این ماه برای تهیه شیرینی‌ جات سنتی از آن‌ها استفاده می‌شود. از دیگر خوراکی‌های ماه مبارک رمضان در تونس می‌توان به خرماهای روغنی و کره‌ای، سالادهای مختلف و بریک که شبیه سمبوسه است اشاره کرد. در برخی محله‌های تونس نیز کودکان از نخستین روز ماه مبارک رمضان در تهیه نوعی شیرینی به اسم «کردیانه» که با سفیده تخم مرغ و شکر آماده می‌شود با یکدیگر رقابت می‌کنند.

برخی از خانواده‌های تونسی نیز در شهرهای شمالی شیرینی‌هایی با نام‌های «عصیده» یا «مدموجه» با روغن و عسل تهیه می‌کنند که مخصوص پذیرایی از مهمانان و یا توزیع میان فقرا است. ماه مبارک رمضان بر ذائقه خانواده‌های تونسی نیز تأثیر می‌گذارد به طوری که اکثر آن‌ها به سمت خوراکی‌ها و غذاهای چرب‌تر و سنتی گرایش پیدا می‌کنند. روزه داران تونسی ترجیح می‌دهند از لبنیات تازه و تخم مرغ استفاده کنند.

شور و اشتیاق رمضانی مردم تونس

بازارهای تونس در آستانه ماه مبارک رمضان شاهد ازدحام مردم این کشور برای خرید مواد اولیه پخت غذاهای مختلف و لوازم مورد نیاز در آشپزخانه است و به همین دلیل فروشنده‌ها تلاش می‌کنند با تزئین بازارها شور و شوق بیشتری به این فضا بدهند. خیابان‌های نزدیک به بازارها نیز با فانوس‌ها و چراغ‌های رنگی تزئین می‌شوند.

عدنان العلانی که تاجر بازار مس استان قیروان واقع در مرکز تونس است در خصوص حال و هوای بازارها در ماه مبارک رمضان گفته است: «این ماه شور و حال خاصی به بازارهای شهر می‌دهد و تاجران مس از این فضا بسیار بهره می‌برند چرا که خانواده‌های تونسی ظرف و ظروف مسی آشپزخانه را پیش از آغاز ماه رمضان نو می‌کنند.» این کار یکی از آداب و رسوم اصیل استان قیروان تونس است به طوری که پیش از آغاز این ماه مبارک هزاران تونسی برای سفید کردن ظروف مسی خود به این استان می آیند. این در حالی است که صنعت تولید ظروف مسی در اکثر استان‌های تونس رو به افول رفته است.

هزینه زندگی شهروندان تونسی در ماه مبارک رمضان بیشتر از ماه‌های دیگر است به طوری که روزانه ۵۰۰ هزار دینار برای ماه مبارک رمضان کنار می‌گذارند. بدین ترتیب می‌توان گفت که هزینه‌های خانوارهای تونسی در این ماه ۳۴ درصد نسبت به ماه‌های دیگر افزایش پیدا می‌کند. مردم این کشور خانه‌های خود به ویژه سالن‌های پذیرایی را برای استقبال از میهمان‌های ماه مبارک رمضان آماده و تزئین می‌کنند زیرا در طول ماه مبارک تا روزهای نخست عید فطر شب نشینی‌های فامیلی و خانوادگی برگزار می‌شود و ادامه دارد.

خرید لباس‌های نو نیز یکی از آداب و رسوم مردم تونس برای استقبال از ماه مبارک رمضان به شمار می‌رود. شب قبل از آغاز ماه مبارک رمضان در تونس که «لیله القرش» نام دارد برای خانواده‌های تونسی از جایگاه خاصی برخوردار است. برخی از خانواده‌ها شیرینی‌هایی مانند رفیسه و یا رشته تهیه می‌کنند و به آن‌ها آجیل، خرما و کشمش اضافه می‌کنند. در فرهنگ مردم کشور تونس شخصی با عنوان بوطبیله در سحرهای ماه مبارک رمضان به همراه طبل خود در خیابان‌ها می‌گردد و همگان را به بیداری در سحرهای این ماه عزیز دعوت می‌کند.

رونق محافل انس با قرآن کریم و حدیث نبوی

فعالیت مساجد به ویژه مساجد جامع در شهرهای تونس در ماه مبارک رمضان دو چندان می‌شود. صدای بلند تلاوت قرآن کریم از مناره‌ها به گوش می‌سد که اغلب توسط دانش‌آموختگان دانشگاه علوم اسلامی «الزیتونه» تلاوت می‌شود. همچنین گروهی از مردم تونس پس از افطار در نماز تراویح، محافل خطبه، جلسات ارشاد اسلامی و سخنرانی‌ها حضور می‌یابند.

جلسات قرائت و ختم قرآن کریم و حدیث نبوی متعددی نیز برگزار می‌شود. انجمن های قرآن تونس در شهر قیروان، شهرهای ساحلی و شهرهای جنوب نیز اقدام به برگزاری برخی مسابقات حفظ قرآن کریم می‌کنند.

ذکر افطار در تونس؛ اللهم إنی نویت صیام شهر رمضان الکریم

تونسی‌ها نیت روزه خود را با ذکر «اللهم إنی نویت صیام شهر رمضان الکریم» شروع می‌کنند و با تکرار عبارت «صحة شریبتکم» خطاب به یکدیگر که به معنی سلامتی و تندرستی است، افطار می‌کنند. معمولاً مردم تونس با شیر و خرما روزه‌شان را باز کرده و این دعا را می‌خوانند: «اللهم لک صمتُ وعلی رزقک أفطرتُ، ذهب الضمأ وابتلت العروق وثبت الأجر إن شاء الله.» سپس نماز مغرب به جا می‌آورند تا پس از آن به سفره‌های افطار بازگردند که در رمضان رنگ و بوی خاص خودش را دارد.

لیلة النُص؛ ۲۷ ماه مبارک رمضان و لیالی قدر

شب نیمه ماه مبارک رمضان که در تونس به نام «لیلة النُص» نامیده می‌شود، جایگاه برجسته‌ای را به خود اختصاص داده است. مردم تونس با آمدن آن شادمان شده و غذاهای مخصوصی از جمله «بلغور عربی» با گوشت گوساله برای آن شب تهیه می‌کنند و به همدیگر تبریک می‌گویند. این میهمانی‌ها و رفت‌وآمدهای خانوادگی و خویشاوندی و دیدار دوستان و آشنایان به «اللمه» در تونس معروف است. در شب ۲۷ رمضان مراسم شب‌زنده‌داری‌های دینی برپا است و گروه‌های تواشیح اسلامی تا نزدیکی‌های سحر رونق بخش این مراسم هستند.

دهه آخر ماه مبارک رمضان که به «لیالی قدر» معروف است، گروهی به مساجد روی می‌آورند و به عبادت و استغفار و قرائت ادعیه می‌پردازند. همچنین در روزهای آخر ماه رمضان ختم قرآن صورت می‌گیرد و از جمله آداب و رسوم تونسی‌ها در این روزها این است که چشمان‌شان را به خاطر عشق به عبادت و طلب رحمت و مغفرت رو به آسمان بالا می‌گیرند. علاوه بر این مردم تونس شب قدر را با رفتن به قبرستان و قرائت فاتحه برای اموات و تلاوت قرآن پس از اقامه نماز صبح گرامی می‌دارند. در طی روزهای آخر ماه رمضان و به طور خاص شب بیست و هفت رمضان مردم تونس خود را برای استقبال از عید فطر آماده می‌کنند و شیرینی‌های سنتی تونسی مخصوص عید را تهیه می‌کنند.

عید فطر در عقیده عامه مردم تونس در مقابل عید قربان که آن را عید اکبر می‌نامند، معروف به عید اصغر است و شاید به همین دلیل یکی از رسوم تونسی‌ها خرید لباس نو برای کودکان و بچه‌ها در ماه مبارک رمضان است در حالی که برای خودشان در عید قربان خرید می‌کنند.