حکمرانی موفق بدون مرجعیت علمی قرآن غیرممکن است؛ مرجعیت، رجوع در هر مسئله به قرآن نیست

به گزارش خبرگزاری مهر، حجت‌الاسلام نجف لکزایی؛ رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چهارم بهمن‌ماه در مراسم اختتامیه اولین همایش ملی مرجعیت قرآن که در سالن همایش پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد با اشاره به مرجعیت قرآن در عرصه حکمرانی با بیان اینکه حکمرانی مواجهه با مشکلات پیچیده و بغرنج با رویکرد راهبردی است، گفت: در سطح جوامع با دو دسته مشکل روبرو هستیم، یک سری مشکلات ساده که حل آن از سوی یک فرد و سازمان برمی‌آید که در اینجا بحث حکمرانی مطرح نیست، ولی گاهی حل و فصل یک مشکل نیاز به مشارکت بخش‌های مختلف اعم از دولتی و غیر دولتی، عمومی و نهادهای مردمی و … دارد و حکمرانی معطوف به این مسائل است.

لکزایی با بیان اینکه بعد از سیاستگذاری قدم بعد تنظیم‌گری در حل یک مشکل بغرنج است، افزود: مرحله بعد وارد ساحت تسهیل‌گری می‌شویم و در این ساحت دو اتفاق رخ می‌دهد؛ یکی توانمندسازی کنشگران و دیگری رفع موانع و بعد از این مرحله تحقق هدف ممکن است؛ وقتی می‌گوئیم قرآن مبنا و کتاب حکمرانی است و آئین حکمرانی به ما می‌دهد یعنی در طراحی سیاست‌ها اعم از بخشی و فرابخشی از قرآن استفاده کنیم.

معاون پژوهش دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با بیان اینکه قرآن در سیاستگذاری، تنظیم‌گری و تسهیل‌گیری و نظارت و ارزیابی مرجعیت دارد، افزود: در نخستین گام یعنی شناسایی یک مشکل، می‌توان به ماجرای قربانی هابیل و قابیل اشاره کنیم؛ شرط پذیرش قربانی، تقوا بود، ولی قابیل آن را نپذیرفت، لذا سراغ قتل برادر رفت؛ حالا در سطح جوامع حتی اسلامی دقت کنیم و ببینیم که چقدر در کشف و ریشه‌یابی مسائل از قرآن بهره می‌برند. چرا ما مستمند و فقیر داریم؟ چرا انواع فسادها و ظلم‌ها وجود دارد به چه دلیل است؟ قرآن فرموده است ربا، جنگ با خداست زیرا باعث ایجاد نفرت می‌شود.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اضافه کرد: اگر محرک‌های انگیزشی و کنشی از قرآن گرفته نشود، انسان هم راه را خطا می‌رود و هم در اندیشه دچار باطل خواهد شد؛ خداوند تجربه و عقل را نفی نکرده است، ولی مشروط به آن است که فرد جز کسانی نباشد که ختم الله علی قلوبهم و علی سمعهم … باشد؛ کسی که از وحی فاصله گرفته است خودش سوخته است و هر قدر از وحی بگوییم ثمری ندارد و معرفت تجربی را هم به صورت تک‌بعدی و در مسیر غیرانسانی مورد استفاده قرار می‌دهد.

لکزایی با بیان اینکه مرجعیت قرآن اگر در عرصه علم و باور اتفاق افتاد، حال ما هم باید متناسب با آن عوض شود، که در قرآن آن را ایمان و عمل صالح می‌دانند، تصریح کرد: نه ایمان بدون عمل صالح و نه عمل اصلح بدون ایمان مؤثر است؛ امروز باید قرآن را در خدمت اقامه دین از طریق اصلاح سیاست‌های کلان و شناخت مشکلات و ریشه مشکلات قرار دهیم و وارد مراحل بعد شویم در این صورت در متحرک‌ها، محرک‌ها و سیاست‌ها و نتایج و … همه براساس قرآن خواهد بود در غیر این صورت هر خروجی غیر دینی خواهد شد.

سیاستگذاری قرآنی صرف بدون اجرا مؤثر نیست

وی افزود: ممکن است بهترین سیاست‌ها را مبتنی بر قرآن طراحی کنیم، ولی وارد تسهیل‌گری و تنظیم‌گری و اجرا نشود، اینگونه ثمری نخواهد داشت، لذا این جا یک شبکه وجود دارد که همه زنجیره‌ها باید مبتنی بر ایمان و عمل صالح باشد در حالی که اعمال باطل اینگونه نیست.

همچنین حجت‌الاسلام سیدرضا مؤدب؛ رئیس کمیسیون نشست‌های اولین روز این همایش (کمیسیون دلایل مرجعیت) در گزارشی گفت: برخی می‌گویند مرجعیت یعنی اینکه قرآن منبع و منشأ علوم باشد؛ برخی معتقدند که هدف همه علوم می‌تواند قرآن باشد، لذا دامنه تعاریف وسیع بود و شاید اثرگذاری معنادار و روشمند قرآن بر دانش‌های موجود بهترین تعریف باشد.

مؤدب با بیان اینکه در این کمیسیون بخش زیادی از مباحث پیرامون ادله مرجعیت قرآن مبتنی بر آیات و روایات صورت گرفته با اشاره به اثبات مرجعیت علمی قرآن از منظر روایات است، افزود: از جمله به روایاتی از حضرت علی (ع) اشاره شده است و به نظر می‌رسد در بحث روایات می‌توان گفت تواتر معنوی وجود دارد که قرآن را می‌تواند منبع و منشأ همه دانش‌ها قرار دهد و اینکه هر دانشی اصلی در قرآن دارد.

وی افزود: واکاوی و نقد دیدگاه‌های مخالفان مرجعیت هم از دیگر مباحثی بود که در این کمیسیون بررسی شد؛ برخی اخباریون معتقدند که قرآن جایگاه علمی ندارد و برای تبرک و ثواب و آخرت است، گرچه اخباریون هم مراتبی دارند که این مسئله هم بحث شد.

استاد دانشگاه قم تصریح کرد: دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی در مورد مرجعیت علمی قرآن، مرجعیت بر اساس احادیث عرضه، روش‌شناسی مرجعیت علمی قرآن و نقد روش‌های موجود، دلایل مرجعیت از دیدگاه مفسران و تلقی آیت‌الله مصباح و علامه جوادی، بسامد علم در قرآن و مرجعیت علمی با رویکرد هستی‌شناسی از جمله مباحث مطرح در این کمیسیون بوده است.

در ادامه حجت‌الاسلام غلامرضا بهروزی‌لک؛ رئیس کمیسیون مبانی مرجعیت علمی قرآن به ارائه گزارش پرداخت و گفت: در کمیسیون مبانی ۱۲ مقاله مجال ارائه یافت و به مبانی مرجعیت علمی قرآن پرداخته شد. مقاله نگاهی نو به مبانی مرجعیت علمی قرآن از جمله این مقالات بود که نویسندگان بر مبنای تفسیر الفرقان قرآن آیت‌الله صادقی تهرانی به بحث مرجعیت پرداختند.

وی افزود: مقاله دیگر مبانی قرآنی مرجعیت علمی قرآن کریم بود که به دو دسته مبانی برون و درون قرآنی تاکید شده بود. در مقاله دیگری هم به فرا تاریخی بودن قرآن کریم به عنوان یکی از مبانی مرجعیت پرداخته شد.

استاد حوزه و دانشگاه، بررسی حدیث ثقلین در مرجعیت، ادله همراهی اهل بیت (ع) با قرآن در تأمین مرجعیت علمی قرآن و جامعیت تبعی قرآن از نظریه تا تطبیق را از دیگر مقالات برشمرد و گفت: نویسنده مقاله جامعیت تبعی معتقد است که جامعیت قرآن زمانی قابل درک و کشف است که همراهی با اهل بیت (ع) مورد توجه قرار گیرد همچنین مرجعیت عملی با نقد دلایل منکران مورد بحث قرار گرفت.

بهروزی‌لک تصریح کرد: نویسنده تلاش کرد تا با چند اصل هدایتی نیاز به وحی را توضیح دهد همچنین حقانیت علم واقعی در قرآن در نقد حقانیت علم ظاهری قرآن از دیگر مباحث این کمیسیون بود و نویسنده تلاش کرده بود تا تاکید کند حقایق قرآنی جدی و واقعی هستند.

مرجعیت رجوع در هر مسئله به قرآن نیست

حجت‌الاسلام فاکر میبدی هم در گزارش کارگروه مرجعیت قرآن در علوم اسلامی گفت: مرجعیت در بحث فقه از نفی مطلق تا اثبات مطلق صاحب نظر دارد؛ مرجعیت را به هر معنایی بگیریم، قطعاً به این معنا نیست که ما در هر مسئله باید به قرآن رجوع کنیم.

وی افزود: با بعثت چهار دانش فقه، کلام نقلی، حدیث و تفسیر به عنوان علوم اولیه تأسیس شد و چند علم دیگر هم برای سنجش صحیح از ناصحیح برای این علوم وضع شد؛ علم اصول برای سنجش فقه، کلام عقلی برای سنجش کلام نقلی، علوم قرآن برای سنجش تفسیر و علوم حدیث برای سنجش حدیث تولید شد. دسته دیگری از علوم در دامنه تمدنی اسلام رشد کردند از جمله اخلاق و عرفان، تاریخ، فلسفه و منطق.

فاکر میبدی بیان کرد: ۱۲ مقاله در این کمیسیون نقد و مقالات در هفت محور ارائه شد و جز یک مورد نفی مرجعیت مستقل علمی قرآن بود ولی بقیه محورها با پذیرش مرجعیت قرآن همراه بود.