حوزه با تبیینی تازه از «عدالت اجتماعی» توانست مردم را همراه انقلاب کند

به گزارش خبرنگار مهر، حوزه علمیه، انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی پیوند مستحکمی با یکدیگر دارند.حوزه‌های علمیه به‌عنوان مراکز آموزشی و پژوهشی در دنیای اسلام، نقشی کلیدی در حفظ، ترویج و توسعه معارف اسلامی دارند. نقش حوزه‌های علمیه و فقه در احیای تمدن اسلامی بسیار حائز اهمیت است. آنچه در ادامه می‌خوانید بررسی «نقش حوزه‌های علمیه در انقلاب اسلامی» است که توسط محمدرضا آتشین صدف به نگارش آمده است:

حوزه‌های علمیه همواره نهاد مرکزی دینداری و فرهنگ اسلامی در ایران اسلامی بوده و پیوسته نقشی کلیدی در تحولات اجتماعی و تاریخی کشور داشته‌اند؛ به ویژه در صدساله‌ی اخیر؛ زیرا انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، رویداد شگرفی بود که دگرگونی بنیادینی در ساختارهای سیاسی کشور ایجاد کرد و بستری شد برای نقش‌آفرینی‌های گسترده‌تر و اثرگذاری‌های ژرف‌تر این نهاد مقدس. در ادامه برخی از خدمات حوزه‌های علمیه به انقلاب اسلامی را به اجمال واکاوی می‌کنیم. این خدمات را در چند زمینه می‌توان برشمرد:

هدایت فکری و سیاسی

حوزه‌های علمیه با ارائه‌ی تبیینی ناب و فراگیر از آموزه‌های دینی و همچنین نقد پیوسته‌ی شرایط سیاسی و اجتماعی، توانستند به شیوه‌ای شگرف در شکل‌گیری انقلاب اسلامی مؤثر باشند. شخصیت برجسته‌ای چون امام خمینی (ره) و نیز شاگردان برجسته‌اش مانند شهید بهشتی، شهید مطهری، آیت الله مصباح یزدی و… از چهره‌های کانونی در جلب و هدایت مردم به آرمان‌های انقلاب شدند. آنان نه تنها از منظر دینی به مسائل جامعه پرداختند، با پای فشردن بر تفکر حکومت اسلامی و ضرورت برقراری عدالت اجتماعی، رویکردی تازه در زمینه‌ی فقه سیاسی و اجتماعی ایجاد کردند. این راهبران مجاهد با آگاهی از دگرگونی‌های بین‌المللی و تحلیل‌های دقیق اجتماعی، توانستند زمینه‌ی مهاجرت دیگر جریان‌های فکری و اجتماعی را به سمت و سوی انقلاب فراهم و در پی آن جرقه‌های تغییر را در دل‌های مردم روشن کنند.

سازمان‌دهی و بسیج جامعه

سازمان‌ها و نهادهایی مانند «حزب جمهوری اسلامی»، «جامعه‌ی مدرسین»، «جامعه‌ی روحانیت مبارز» و… که متشکل از برجسته‌ترین چهره‌های نواندیش و جامعه‌اندیش بودند، نیروهای مردمی را سازمان‌دهی و رهبری کردند. این تشکل‌های مقبول و موجه با برقراری ارتباطات مستمر و گسترده با اقشار گوناگون جامعه از قبیل دانشجویان، کارگران و بازاریان، اتحادی قوی‌ای را به وجود آوردند که در پیروزی انقلاب نقش برجسته داشت. همچنین برگزاری جلسه‌ها، تجمع‌ها، گردهمایی‌ها در مساجد و حسینیه‌ها و نیز حضور راهبردی در هیئت‌های مذهبی ائتلافی از دیگر کنش‌های پراثر آنها بود.

تبیین ایدئولوژی و تولید محتوا

حوزه‌ی علمیه با تبیین اهداف و بایسته‌های انقلاب اسلامی و گسترش گفتمان‌های قرآنی، حدیثی، فقهی و سیاسی در متن جامعه، به تولید محتواهای اساسی در حمایت از ایده‌ی انقلاب اسلامی دست زد. این تولید محتوا شامل انتشار بیانیه‌ها، کتاب‌ها، نامه‌ها، جزوه‌ها، مقالات علمی و مذهبی بود که به گسترش و ژرفابخشی آگاهی‌های دینی و سیاسی توده‌ی مردم و نیز نخبگان کمک شایانی می‌کرد. روحانیون و فضلای حوزه‌های علمیه با تولید این محتواها ضمن تحلیل مسائل جامعه و نیز نقد بنیادی حکومت پهلوی، اصول و شاخص‌های انقلاب اسلامی را برای اقشار مختلف جامعه تبیین می‌کردند. پافشاری بر مفاهیمی بنیادی همچون دینداری، حکومت اسلامی، عدالت اجتماعی، استقلال و آزادی، منجر به جلب توجه و حمایت فراوان مردم برای مبارزه با استبداد و استعمار شد.

پیشگامی در مبارزات سیاسی

حوزه‌های علمیه همواره در خط مقدم مبارزات اجتماعی و سیاسی بر ضد رژیم پهلوی حاضر بودند؛ هر چند در این مسیر دشواری‌های زیادی را متحمل شدند. بسیاری از آنان به خاطر فعالیت‌های انقلابی‌شان زندانی و شکنجه شدند، عده‌ای به شهادت رسیدند و برخی دیگر به تبعید رفتند. تحمل این سختی‌ها و نشان دادن این فداکاری‌ها باعث شد تا روحانیون به نماد پایداری و عزم راسخ در برابر ستم طاغوت و حامیانش بدیل و سبب شوند تا مبارزات مردمی علیه رژیم قدرت و تاب‌آوری بیشتری پیدا کند؛ و پایه‌های حکومت طاغوت روز به روز سست‌تر شود.

تأثیرگذاری بر سیاست‌گذاری‌های کلان

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، فقها و فضلای حوزوی در فرآیند تصویب قوانین جدید و نیز تعیین خطوط اصلی حرکت جامعه در تمام حیطه‌ها، از جمله سیاست، اقتصاد، سیاست خارجی و تعلیم و تربیت مشارکت فعالی داشته‌اند. آنان با تکیه بر مبانی کلامی و فقهی اسلامی در تعیین سیاست‌ها و راهبردها و شیوه‌های راهبری جامعه در زمینه‌های گوناگون نقش جایگزین‌ناپذیری داشته‌اند. این رویکرد نه‌تنها به شکل‌گیری قوانین جدید بر اساس آموزه‌های اسلامی یاری رساند، زمینه را برای مشارکت و نظارت بر رویه‌های اجرایی کشور فراهم ساخت.

تربیت کادرهای متعهد

حوزه‌ی علمیه با تأسیس مراکز آموزشی و پژوهشی و برگزاری دوره‌های تخصصی، به تربیت کادرهای متعهد و متخصصی پرداخت که در استمرار اهداف انقلاب اسلامی نقش بسزایی داشتند؛ دوره‌های آموزشی فراوانی در رشته‌های گوناگون فقه، قضا، حقوق، علوم اجتماعی و اقتصاد، سیاست. نتیجه‌ی این کوشش‌ها تربیت نخبگان کاردانی بود که توانایی هدایت و رهبری جامعه را داشتند. بیفزاییم ارتباط پیوسته و تأثیرگذار حوزویان با دانشگاه‌ها و دانشجویان که سبب برآمدن و بالیدن نسلی از استادان و دانشجویان مؤمن و انقلابی شد.

سخن پایانی اینکه امروز نیز چالش‌ها و مسئولیت‌های جدیدی برای حوزه‌های علمیه در برابر حوزه‌های علمیه هست؛ بنابراین این نهاد نورانی، برای همگامی با تغییرات نوظهور داخلی و جهانی باید گام‌هایی بلندتر بردارد تا بتواند همچنان به‌عنوان مجموعه‌ای بی‌جایگزین و تأثیرگذار در دگرگونی‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایران نقش ویژه‌ی خود را اجرا کند و راه رسیدن به تمدن نوین اسلامی را هموارتر کند.