حمله روسیه به «سومی»؛ اوج شکاف «آمریکا» و «ناتو» در فصل گرم دیپلماسی

‌خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل، حسن شکوهی نسب: حدود یک هفته پیش (۱۳ آوریل/۲۴ فروردین) شهر «سومی» در شمال‌شرقی اوکراین، هدف یکی از مرگبارترین حملات موشکی روسیه از آغاز جنگ قرار گرفت؛ حمله‌ای که رسانه‌های محلی و بین‌المللی شمار قربانیان آن را بیش از ۳۰ کشته (از جمله یوری یولا فرمانده تیپ ۲۷ توپخانه) و بالغ بر یکصد تن زخمی اعلام کردند.

هدف این حمله که حوالی ساعت ۱۰:۲۰ صبح انجام گرفت، دانشگاه دولتی سومی و سالن همایش آن بود؛ محلی که قرار بود مراسم رسمی اهدای جوایز به نیروهای تیپ ۱۱۷ دفاع سرزمینی اوکراین در آن برگزار شود. همین موضوع بعدها به برکناری «ولودیمیر آرتیوخ» فرماندار منطقه، منجر شد؛ چرا که برگزاری مراسم نظامی در منطقه‌ای پرجمعیت، یک حرکت خطرناک برای مردم آن منطقه به شمار می‌رفت.

این حمله دقیقاً در میانه فضای مبهم مذاکرات غیررسمی میان واشنگتن، مسکو و برخی کشورهای اروپایی برای آغاز فرایند صلح انجام شد. بسیاری از ناظران معتقدند که روسیه با انجام این عملیات می‌خواست پیامی مشخص ارسال کند: کرملین در فضایی وارد مذاکرات احتمالی با اروپا و اوکراین خواهد شد که دست برتر را در میدان جنگ دارد و حتی اجلاس مهم سران نظامی کی‌یف از تیررس مسکو دور نیست.

واکنش‌ها به حمله سومی؛ دو مسیر متفاوت ناتو و آمریکا

حمله مرگبار روسیه به شهر سومی موجی از واکنش‌های بین‌المللی را به همراه داشت، اما شکاف میان مواضع ناتو و ایالات متحده بیش از هر زمان دیگری آشکار شد. ناتو بلافاصله این حمله را به‌عنوان «جنایت جنگی» محکوم کرد. مارک روته، دبیرکل ناتو، با حضور در شهر بندری اودسا، بر حمایت بی‌قید و شرط این ائتلاف از تمامیت ارضی اوکراین تأکید کرد و گفت: «ناتو نه‌تنها در حرف، بلکه در عمل، در کنار اوکراین باقی می‌ماند.»

در سوی دیگر، واشنگتن واکنشی کاملاً متفاوت از خود نشان داد. ایالات متحده که درگیر طراحی طرحی برای پایان دادن به جنگ است، از امضای بیانیه «گروه ۷» برای محکومیت حمله به سومی خودداری کرد.

به‌گفته منابع دیپلماتیک، تیم سیاست خارجی دولت ترامپ معتقد است که صدور بیانیه‌های شدیداللحن علیه روسیه در این مرحله می‌تواند فرصت گفت‌وگوهای مستقیم با مسکو را از بین ببرد. این تصمیم نه‌تنها موجب نگرانی کی‌یف شد، بلکه از سوی برخی اعضای گروه ۷ نیز به‌عنوان عقب‌نشینی آشکار واشنگتن از تعهدات امنیتی‌اش تفسیر شد.

این شکاف رویکردی، یک بار دیگر تضاد میان اروپا و آمریکا را در قبال جنگ اوکراین برجسته کرده است؛ جایی که ناتو به‌دنبال حفظ انسجام و بازدارندگی در برابر روسیه است، در حالی که واشنگتن ترجیح می‌دهد از مسیر مصالحه و مذاکره با مسکو، به نتیجه‌ای عملی دست یابد.

تا کنون آمریکا و روسیه سه دور نشست (دو دور در ریاض و یک دور در استانبول) برگزار کرده‌اند. نخستین نشست ریاض اواخر بهمن سال گذشته میان «مارکو روبیو» وزیر خارجه آمریکا و «سرگئی لاوروف» همتای روس او برگزار شد.

در دور اول این مذاکرات دو طرف بر سر چهار محور اساسی به توافق رسیدند. نخستین محور بازگشایی کامل سفارتخانه‌های دو کشور در واشنگتن و مسکو و بازگرداندن آنها به عملکرد کامل دیپلماتیک بود. محور دوم مورد توافق، تشکیل تیمی بلندپایه برای رسیدن به راه حلی پایدار و قابل‌قبول برای تمامی طرف‌های درگیر در جنگ اوکراین عنوان شد. مأموریت این تیم عالی‌رتبه، مذاکره برای دستیابی به صلح در اوکراین و تقویت همکاری‌های اقتصادی خواهد بود.

هموار کردن مسیر عادی همکاری‌های ژئوپلیتیکی و اقتصادی دو قدرت بزرگ آمریکا و روسیه نیز که می‌تواند با پایان جنگ اوکراین میسر شود، سومین محوری عنوان شد که بر سر آن توافق شده است. در نهایت، در چهارمین محور، تمامی مذاکره‌کنندگان بر سر تداوم روند مذاکرات توافق و بر تمایل خود برای پیشبرد این فرآیند تأکید کردند.

آنها پس از دور دوم اجلاس ریاض که روز دوشنبه چهارم فروردین در هتل ریتز کارلتون پشت درهای بسته برگزار شد، مواضع خود را اعلام کردند.

کاخ سفید بعد از دور جدید نشست ریاض اعلام کرد که «مذاکرات دوجانبه در سطح فنی» بر وضعیت دریای سیاه و همچنین توافق برای توقف حملات به «تأسیسات انرژی روسیه و اوکراین» که توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا پیشنهاد شده بود، متمرکز بود.

به گفته کاخ سفید، ایالات متحده همچنین متعهد شده است که به بازگرداندن دسترسی روسیه به بازار جهانی صادرات محصولات کشاورزی و کود، کاهش هزینه‌های بیمه دریایی، و افزایش دسترسی به بنادر و سیستم‌های پرداخت برای چنین معاملاتی کمک کند.

در ادامه این بیانیه آمد که مسکو و واشنگتن هر دو متعهد به «کار در جهت دستیابی به صلحی پایدار و پایدار» برای پایان دادن به درگیری اوکراین هستند.

از طرف دیگر پسکوف سخنگوی کرملین نیز درباره این مذاکرات گفت: توقف موقت تحریم‌ها برای مدت ۳۰ روز معتبر است و می‌توان آن را با توافق متقابل تمدید کرد در صورت نقض آتش‌بس توسط هر یک از طرفین، طرف دیگر می‌تواند خود را از تعهد به آن خارج بداند. با واشنگتن در مورد فهرستی از تأسیسات زیربنایی روسیه و اوکراین که در توافق آتش‌بس گنجانده شده‌اند، توافق کرده‌ایم.

جدیدترین دور یا به عبارتی سومین رایزنی‌های هیئت‌های روسیه و آمریکا روز پنجشنبه (۲۱ فروردین) در استانبول ترکیه آغاز شد. نمایندگان دو کشور در جریان ۶ ساعت مذاکره، در خصوص نقشه راه بازگرداندن املاک دیپلماتیک روسیه، تسهیل روند صدور ویزا و شرایط تردد دیپلمات‌ها و برگزاری نشست جدیدی درباره خدمات بانکی توافق کردند.

سنگینی کفه ترازوی تحولات میدانی به نفع مسکو همزمان با مذاکرات صلح

در حالی که ناتو در تلاش برای ارسال تجهیزات بیشتر به اوکراین است، ایالات متحده مذاکرات محرمانه‌ای را با روسیه آغاز کرده که بر اساس برخی گزارش‌ها، محور آن واگذاری بخشی از اراضی شرقی اوکراین در ازای آتش‌بس است. همچنین گفته می‌شود که در پیش‌نویس توافق پیشنهادی آمریکا، موضوع عدم عضویت اوکراین در ناتو نیز گنجانده شده است؛ شرطی که از همان ابتدا جزو خطوط قرمز روسیه بوده است. این در حالی است که رئیس‌جمهور اوکراین، ولودیمیر زلنسکی، صراحتاً اعلام کرده هیچ‌گونه توافقی را که منجر به واگذاری اراضی شود، نخواهد پذیرفت.

در ماه‌های اخیر، پس از آغاز دور دوم ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ و کلید خوردن مذاکرات صلح با محوریت کاخ سفید-کرملین، تحولات میدانی جنگ اوکراین نشان‌دهنده تغییراتی به نفع روسیه بوده است. با کاهش حمایت‌های نظامی و مالی ایالات متحده از اوکراین و تمرکز بیشتر بر مذاکرات صلح، روسیه توانسته است در جبهه‌های مختلف، به‌ویژه در مناطق شرقی و جنوبی اوکراین، پیشروی‌هایی داشته باشد.

تحلیلگران معتقدند که تغییر رویکرد واشنگتن، که اکنون بیشتر به‌دنبال یافتن راه‌حلی دیپلماتیک برای پایان دادن به جنگ است، باعث کاهش ارسال تسلیحات پیشرفته به اوکراین شده است. این امر، به‌همراه خستگی ناشی از جنگ طولانی، موجب شده است که نیروهای اوکراینی در برخی مناطق با کمبود تجهیزات و روحیه مواجه شوند.

در مقابل، روسیه با بهره‌گیری از این فرصت، حملات خود را در مناطق استراتژیکی مانند دونباس، زاپوریژیا و خرسون افزایش داده و توانسته است کنترل برخی مناطق را به‌دست آورد یا تثبیت کند. همچنین، مسکو با تقویت نیروهای خود و استفاده از تاکتیک‌های جدید، فشار بیشتری بر خطوط دفاعی اوکراین وارد کرده است.

هم‌زمان، امیدواری به مذاکرات صلح نیز افزایش یافته است. با توجه به تمایل دولت ترامپ به کاهش تعهدات خارجی و تمرکز بر مسائل داخلی، تلاش‌هایی برای میانجی‌گری و رسیدن به توافقی که شامل امتیازاتی به روسیه باشد، در جریان است؛ وضعیتی که نگرانی‌هایی را در میان متحدان اروپایی و مقامات اوکراینی درباره احتمال کاهش حمایت‌های بین‌المللی از کی‌یف و تأثیر آن بر آینده جنگ و تمامیت ارضی اوکراین برانگیخته است.

فرجام سخن

رویدادهای اخیر، به‌ویژه حمله روسیه به شهر «سومی» اوکراین و واکنش‌های متضاد میان ناتو و آمریکا، نشانه‌ای از شکاف در بلوک غرب و نقطه عطفی در معادلات جنگ است. آنچه در ظاهر به‌عنوان اختلاف نظر در موضع‌گیری رسانه‌ای بروز کرده، در واقع بازتاب دو استراتژی متفاوت در قبال آینده این جنگ است: ادامه حمایت بی‌قید و شرط از اوکراین یا تلاش برای پایان سریع در قالب توافق با روسیه. این دو رویکرد، بیانگر بحران عمیق‌تری در غرب بر سر هزینه‌ها، اهداف و دامنه تعهدات در برابر یک جنگ فرسایشی است.

در سوی دیگر، روسیه با تکیه بر تحلیل دقیق از تحولات داخلی آمریکا و تغییر سیاست خارجی دولت ترامپ، فضای جدیدی برای بازتعریف موقعیت خود در جبهه‌های جنگ و در میز مذاکره پیدا کرده است. تغییر توازن قوا در میدان نبرد، همراه با تردیدهای روزافزون غرب، می‌تواند شرایط را برای دستیابی به توافقی «واقع‌گرایانه» فراهم کند. ضمن اینکه موفقیت‌های نسبی ارتش روسیه در جبهه‌های شرق و کاهش فشار خارجی، ابزارهای مذاکره را در اختیار کرملین قرار داده‌اند تا در صورت حصول توافق، دستاوردهای قابل توجهی نصیب مسکو شود.