جلوگیری از خروج نخبگان با تقویت ظرفیت های ملی

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از فرهنگستان علوم، محمدرضا مخبر دزفولی رئیس فرهنگستان علوم با نخبگان جوان در محل فرهنگستان دیدار کرد و افزایش امید و خلاقیت در جوانان؛ کلید پیشرفت علمی کشور را دانست.

رئیس فرهنگستان علوم در این دیدار اظهار کرد: ما در غرب با مفهوم «آرزوسازی» روبرو هستیم که نشان می‌دهد باید خودمان تصویر آینده‌مان را بیابیم و بسازیم. این تصویر نه آمریکایی، نه اروپایی و نه ژاپنی است؛ بلکه یک تصویر ایرانی است و بر عهده ماست که آن را به‌درستی ترسیم کنیم. ممکن است امروز این تصویرسازی چندان مورد استفاده قرار نگیرد، اما فردا قطعاً به کار خواهد آمد.

وی ادامه داد: در سال‌های ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۱، در اوج جنگ، دانشجویان دانشگاه‌ها علاوه بر تحصیل، در عملیات‌ها و فعالیت‌های تخصصی نیز شرکت می‌کردند. در آن دوره، بسیاری از دانشجویان علاوه بر دروس دانشگاهی، به مطالعه دروس حوزوی نظیر فلسفه و ادبیات عرب نیز می‌پرداختند.

رئیس فرهنگستان علوم با بیان اینکه اتقان و باور به کار، عامل اصلی موفقیت و تأثیرگذاری در اداره کشور است، گفت: نباید دنبال این باشید که حالا فلان کار را به نام نهاد خاصی ثبت کنند. هر کاری که احساس می‌کنید برای آینده کشور لازم است و جزو رسالت شماست، باید انجام دهید.

مخبر دزفولی ادامه داد: یکی از وظایف مهم، تدوین چشم‌انداز است. امسال مجمع تشخیص مصلحت نظام، تدوین چشم‌انداز بیست‌ساله دوم کشور را به فرهنگستان علوم سپرده است؛ چرا که چشم‌انداز فعلی در سال ۱۴۰۴ به پایان می‌رسد. همچنین مأموریت داده شده تا آسیب‌شناسی شود که چرا بخش‌های عمده‌ای از چشم‌انداز قبلی محقق نشده است. همچنین، به‌روزرسانی نقشه جامع علمی کشور به‌عنوان یکی از مسئولیت‌های فرهنگستان علوم در دستور کار است. اکنون این فرصت برای شماست که ایده‌هایتان را ارائه دهید.

وی افزود: اگر کسی می‌پرسد چه کنیم که کارهایمان مؤثر باشد، باید بگویم هر کاری که از اتقان و استحکام کافی برخوردار باشد، خواه‌ناخواه توسط مسئولان در ذهنیت اداره کشور جای می‌گیرد و دیر یا زود اجرا خواهد شد. بنابراین، به جای ناامیدی، روی کیفیت و تأثیرگذاری کار خود تمرکز کنید.

رئیس فرهنگستان علوم بیان کرد: ما در جلسات متعددی با وزرای علوم، بهداشت، معاونان علمی، دانشگاه‌های برتر، و نخبگان علمی کشور، بحث و تبادل نظر کرده‌ایم و همچنان این مسیر را ادامه می‌دهیم.

مخبر دزفولی پیشنهاد کرد که تیم‌های کوچک‌تری تشکیل دهید که روی کلان‌روندهای علم و فناوری تمرکز کنند و آن‌ها را تحلیل کنند.

وی اضافه کرد: پس به‌جای تمرکز بر موانع، به دنبال ایجاد راهکار و تأثیرگذاری باشید. آینده‌نگری و ارائه ایده‌های خلاقانه برای حکمرانی علمی و فناوری کشور، نیاز امروز و فردای ماست.

رئیس فرهنگستان علوم گفت: ردیابی کلان‌روندهای علم و فناوری در سطوح جهانی، منطقه‌ای و ملی یکی از وظایف اساسی ماست که باید با به‌روزرسانی و اولویت‌بندی منظم همراه باشد. تحلیل این روندها باید هر شش ماه به مدیران فرهنگستان و مسئولان کشور ارائه شود. این کار می‌تواند توسط همین جمع به انجام برسد، و فرهنگستان نیز باید در این مسیر نقش پشتیبان را ایفا کند. البته این وظیفه جهادی است و با وجود موانع و دشواری‌ها، باید آن را به سرانجام رساند.

مخبر دزفولی با تأکید بر امیدآفرینی و فرهنگ‌سازی در این زمینه عنوان کرد: پرداختن به موفقیت‌ها و دستاوردهای گذشته، همراه با برنامه‌ریزی برای رفع نواقص، می‌تواند نقش مهمی در تقویت امید و انگیزه ایفا کند. داستان موفقیت‌ها و افتخارات، از جمله تحولات علم و فناوری در ۴۰ سال گذشته، باید به عنوان نقطه قوت به نسل جوان منتقل شود.

وی در ادامه به حمایت از انگیزه و خلاقیت جوانان اشاره کرد و گفت: نباید اجازه داد که فضای ناامیدی یا کفران نعمت، به سرمایه‌های انسانی و علمی کشور آسیب بزند. اساتید و مدیران مسئولیت دارند که انگیزه و امید را در نسل‌های آینده تقویت کنند.

نمونه‌ای از این نگاه مثبت، تأکید بر موفقیت‌های دانشمندان و جوانان کشور در حوزه‌های دفاعی و صنعتی است که قدرت بازدارندگی ایران را افزایش داده‌اند. این ظرفیت‌ها نه‌تنها مایه افتخار ملی هستند، بلکه باید به عنوان الگوی الهام‌بخش برای دیگران مطرح شوند.

رئیس فرهنگستان علوم بیان کرد: از سوی دیگر، باید مراقب باشیم که برخی مسیرها و برنامه‌ها به جای تقویت ظرفیت‌های ملی، منجر به خروج نخبگان از کشور نشوند. دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی نقش مهمی در جهت‌دهی به این انگیزه‌ها دارند و باید به جای تسهیل مهاجرت نخبگان، از توانایی‌های آن‌ها برای پیشرفت کشور بهره‌برداری کنند.

وی افزود: در مجموع، این اقدامات نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، کار تیمی و هماهنگی مداوم میان اعضای این جمع و سایر نهادهای علمی و فرهنگی کشور است. راه علم و پژوهش در کشور ما همیشه با سختی همراه بوده است. بسیاری از دانشمندان ما، با وجود موانع فراوان، توانسته‌اند مسیر خود را باز کنند. اگر به تحقیقات مؤثری که در ایران انجام داده‌اید نگاه کنید، خواهید دید که هر طرحی که به نتیجه رسیده، از مسیری دشوار عبور کرده است.

مخبر دزفولی ادامه داد: پیشرفت در ایران بدون سختی ممکن نیست. هرکسی که بخواهد در ایران کار کند، باید این موانع را بپذیرد. البته تلاش ما باید معطوف به کاهش و رفع این موانع باشد، اما نمی‌توانیم منتظر رفع کامل مشکلات بمانیم. نسل فعلی که از پختگی و انرژی کافی برخوردار است، می‌تواند نقش مهمی در این مسیر ایفا کند.

وی هدف از برگزاری این نشست را بهره‌گیری از فکر جوان، انرژی جوان و قدرت تحرک نسل جوان برای عبور از مشکلات و ایجاد جریان‌های مؤثر در علم و فناوری عنوان کرد.

توسعه ارتباطات با نسل جوان در فرهنگستان علوم

ایمان افتخاری، دبیر ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی در این نشست بیان کرد: فرهنگستان علوم در کشور ما، همانند دیگر فرهنگستان‌ها، نقش مشاوره علمی به ساختار حاکمیت کشور را ایفا می‌کند. این فرهنگستان مانند «پارلمان نخبگانی» عمل می‌کند که نظرات جامعه نخبگانی را به حاکمیت منتقل می‌کند.

وی ادامه داد: در طول سال‌ها، بسیاری از بزرگان علمی کشور به عنوان اعضای پیوسته فرهنگستان در این ساختار حضور داشتند. همچنین در کنار این اعضا، افرادی به عنوان اعضای وابسته و مدعو هم حضور دارند که معمولاً از افرادی هستند که سابقه علمی و مدیریتی طولانی در کشور دارند و تأثیرات اجتماعی قابل توجهی دارند.

دبیر ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: پیش از این، دغدغه اعضای فرهنگستان این بود که اثرگذاری کافی از سوی این نهاد در تصمیم‌گیری‌ها اتفاق نمی‌افتاد. اما حالا در برخی از حرکت‌های کلیدی حوزه علم و فناوری کشور، مانند به‌روزرسانی نقش جامعه علمی کشور، فرهنگستان نقش محوری دارد و کارها با محوریت آن انجام می‌شود. این حرکت‌ها می‌تواند آغاز احیای نقش فرهنگستان در ساختار حاکمیت باشد.

افتخاری عنوان کرد: بین نسل جوانی که امروز در جامعه علمی کشور حضور دارند و بدنه رسمی فرهنگستان، ارتباط مناسبی وجود ندارد. بنابراین، باید تدبیری اندیشید که اثرگذاری افراد جوان، میزان مشارکت آن‌ها و برجستگی علمی‌شان در ساختار فرهنگستان مورد توجه قرار گیرد. هدف این است که نسل جوان شناخته شوند و به عنوان کاندیداهای احتمالی برای ادامه هرم علمی فرهنگستان معرفی شوند تا این هرم به شکلی دنباله‌دار و طبیعی ادامه یابد.

وی افزود: این جمع برای همفکری و ادامه‌ی این روند دعوت شده است. تمرکز ما این است که به تدریج این حرکت را گسترش دهیم. در این مرحله، حضور اعضا از دانشگاه‌های تهران و برخی دانشگاه‌های دیگر مثل دانشگاه اصفهان، می‌تواند توسعه یابد و نمایندگان بیشتری از رشته‌های مختلف در این جمع حضور پیدا کنند. ما این کاستی‌ها را درک می‌کنیم و امیدواریم با کمک دوستان، در مرحله بعدی بتوانیم رشته‌ها و حوزه‌های بیشتری را پوشش دهیم.

دبیر ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: در برخی از حوزه‌های کلان، مانند علوم انسانی، نیاز به تقویت داریم. با این حال، این یک ایده اولیه است و امیدواریم که با همفکری دوستان این حرکت به صورت یک شبکه گوله برفی گسترش یابد و به اندازه‌ای برسد که بتواند تأثیرات مثبت و بحرانی در زمینه‌های مختلف به‌وجود آورد.

در این جلسه نخبگان جوان پیشنهاداتی را مرتبط با چشم‌انداز علمی و فناوری مطرح کردند که شامل تعریف مؤلفه‌های کلیدی چشم‌انداز جدید، اولویت‌بندی اصلاح مشکلات ساختاری و رفع گره‌ها، مشارکت در بازنگری و به‌روزرسانی نقشه جامع علمی کشور بود.

این جوانان نخبه همچنین خواستار تیم‌سازی‌های تخصصی در حوزه‌های استراتژیک علم و فناوری، تبیین ساختارهای حکمرانی علم و فناوری با ابزارهای بروز، مستندسازی و ارائه گزارش‌های تحلیلی از روند پیشرفت‌های چهل سال گذشته برای ایجاد نگاه مشترک و هم‌افزایی و فرهنگ‌سازی و ترویج امید به‌ویژه در نسل جوان برای تقویت اعتمادبه‌نفس و نگاه مثبت به آینده شدند.