جازموریان؛ از زیست بوم حیات تا کانون بحران

خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: تالاب جازموریان در جنوب شرقی ایران، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین زیست‌بوم‌های کشور، نقشی حیاتی در تأمین آب، تنظیم اقلیم منطقه و معیشت هزاران نفر از مردم استان کرمان و سیستان و بلوچستان دارد.

این تالاب که زمانی منبعی ارزشمند برای کشاورزی، دامداری و حفظ تنوع زیستی بود، امروز به دلیل تغییرات اقلیمی، سوءمدیریت منابع آبی، و بهره‌برداری بی‌رویه در آستانه نابودی کامل قرار گرفته است. خشک شدن جازموریان، علاوه بر پیامدهای زیست‌محیطی گسترده، زندگی و معیشت مردم محلی را نیز تحت تأثیر قرار داده و بسیاری را ناچار به مهاجرت کرده است.

این تالاب در گذشته به خصوص در بخش مرکزی سرسبز و مملو از آب بود و طی سال‌های گذشته بعد از بارندگی و بروز سیلاب به صورت مقطعی آبگیری می‌شد و با وجود از بین رفتن پوشش گیاهی همچنان مایه امید مردم بود، اما در سال‌های اخیر هیچ آبی وارد این حوضه آبریز نشده و به کلی خشک شده است.

جازموریان از دو بخش هور و دریاچه تشکیل شده و رودخانه‌های هلیل‌رود و بمپور، شریان‌های اصلی تغذیه آن محسوب می‌شوند. اما طی دو دهه اخیر، کاهش شدید بارندگی، سدسازی‌های متعدد در مسیر این رودخانه‌ها و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی، جریان آب به سمت باتلاق را به‌طور چشمگیری کاهش داده است.

بر اساس آمارهای رسمی، جازموریان در حال حاضر خشک شده و به یکی از کانون‌های اصلی گردوغبار در منطقه تبدیل شده است.

کوچ اجباری عشایر به دلیل بی آبی

خشک شدن تالاب جازموریان، تأثیر مستقیمی بر معیشت مردم محلی داشته است. بسیاری از کشاورزان و دامداران، که حیات اقتصادی‌شان وابسته به منابع آبی این منطقه بود، اکنون با کاهش تولید، افزایش هزینه‌های زندگی و بدهی‌های سنگین مواجه هستند. کوچ اجباری برخی از خانوارها به شهرهای دیگر، بحران‌های اجتماعی و اقتصادی را در این مناطق تشدید کرده است. افزون بر این، کاهش تنوع زیستی، نابودی پوشش گیاهی و افزایش فرسایش خاک، زیان‌های جبران‌ناپذیری به محیط زیست وارد کرده است.

جازموریان در گذشته زیستگاه گونه‌های متعددی از پرندگان مهاجر، ماهی‌ها و پستانداران بود. با خشک شدن این زیست‌بوم، بسیاری از این گونه‌ها یا از منطقه کوچ کرده‌اند یا در معرض انقراض قرار گرفته‌اند. این موضوع تعادل اکولوژیکی منطقه را برهم زده و بحران زیست‌محیطی گسترده‌ای ایجاد کرده است. افزون بر این، تبدیل این تالاب خشک به کانون تولید گردوغبار، سلامت مردم محلی را نیز به خطر انداخته و شیوع بیماری‌های تنفسی در این مناطق افزایش یافته است.

سد سازی ضربه‌ای جبران ناپذیر به جازموریان

کارشناسان بر این باورند که احیای جازموریان نیازمند برنامه‌ای جامع و همکاری بین بخشی است. توقف سدسازی‌های غیرضروری، مدیریت صحیح منابع آبی، و اجرای پروژه‌های آبخیزداری از جمله راهکارهایی است که می‌تواند به بازگشت زندگی به این منطقه کمک کند. همچنین، آگاهی‌بخشی به مردم محلی در خصوص حفظ منابع طبیعی و کاهش بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آبی، از دیگر اقدامات ضروری به شمار می‌رود.

در کنار تلاش‌های ملی، نقش جامعه جهانی در احیای باتلاق جازموریان نیز حائز اهمیت است. جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای پروژه‌های محیط زیستی، مشارکت در طرح‌های حفاظت از تنوع زیستی، و انتقال فناوری‌های نوین مدیریت آب می‌تواند در این مسیر مؤثر باشد. با این حال، هرگونه اقدام برای احیای این منطقه باید با در نظر گرفتن نیازها و مشارکت مردم محلی انجام شود.

جازموریان نمادی از اهمیت حفظ منابع طبیعی و اثرات مخرب فعالیت‌های انسانی بر محیط زیست است. خشک شدن این تالاب، هشداری جدی برای مسئولان و جامعه علمی است تا با اقدامات جدی‌تر و سریع‌تر، از نابودی سایر زیست‌بوم‌های کشور جلوگیری کنند.

اگرچه شرایط فعلی جازموریان بحرانی است، اما هنوز هم با اراده و همکاری همگانی می‌توان آینده‌ای روشن برای این زیست‌بوم ارزشمند متصور بود.

‌جازموریان مرکز ریزگردهای جنوب کرمان

حفظ جازموریان نه تنها برای مردمان کرمان و سیستان و بلوچستان، بلکه برای تمام ایران اهمیتی استراتژیک دارد. این تالاب نقشی کلیدی در تنظیم اقلیم جنوب شرق کشور ایفا می‌کند و نابودی آن می‌تواند پیامدهای فاجعه‌باری برای کل کشور به همراه داشته باشد.

رضا مرادی، کارشناس اکولوژی و حفاظت از منابع طبیعی در خصوص وضعیت این تالاب به خبرنگار مهر گفت: خشک شدن جازموریان علاوه بر نابودی تنوع زیستی، زندگی مردم محلی را به شدت تحت تأثیر قرار داده و این منطقه را به کانون گردوغبار تبدیل کرده است. پیامدهای زیست‌محیطی مانند افزایش فرسایش خاک، کاهش تولید محصولات کشاورزی، و گسترش بیماری‌های تنفسی تنها بخشی از خسارات آن است. وی با بیان اینکه برای احیای این زیست‌بوم ارزشمند، باید از رویکردهای جامع استفاده شود افزود: نخستین گام، مدیریت صحیح منابع آبی است.

سدسازی‌های بی‌رویه در مسیر هلیل‌رود و بمپور باید متوقف شود و سیاست‌های تخصیص آب بازنگری شوند. همچنین، اجرای طرح‌های آبخیزداری و کاهش برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی ضروری است. از طرفی، باید تکنولوژی‌های نوین کشاورزی که مصرف آب را کاهش می‌دهند، در میان کشاورزان ترویج یابد.

وی ادامه داد: در کنار این اقدامات، مشارکت مردم محلی نقش کلیدی دارد. آموزش و آگاهی‌بخشی درباره اهمیت حفظ منابع طبیعی و روش‌های بهره‌برداری پایدار می‌تواند به بازگشت حیات به این منطقه کمک کند.

حاج حسن رستمی، یکی از عشایر کوچ‌نشین منطقه نیز بیان کرد: ما از گذشته در این منطقه زندگی می‌کردیم و شغل اصلی‌مان دامداری بود. تالاب جازموریان برای ما منبع آب و چراگاه بود؛ اما حالا نه آبی باقی مانده و نه علفی برای دام‌ها. دام‌هایمان تلف شدند و مجبور شدیم بخش زیادی از گله‌مان را بفروشیم. حتی برخی از همسایگانمان خانه و کاشانه خود را ترک کردند و به شهرها مهاجرت کردند و زندگی برای ما بسیار سخت شده است.

وی گفت: اگر دوباره آب به جازموریان برگردد، زندگی ما هم بهتر می‌شود. باید سدها را باز کنند و آب رودخانه‌ها را به اینجا برگردانند. ما مردم عشایر آماده‌ایم که هر کاری لازم باشد برای احیای این منطقه انجام دهیم، فقط نیاز به حمایت داریم.

زهرا احمدی، بانوی عشایری منطقه نیز به خبرنگار مهر اینگونه می‌گوید: زندگی ما از زمانی که باتلاق خشک شد، سخت‌تر شده است. ما قبلاً از منابع طبیعی مثل آب و علوفه برای دام‌هایمان استفاده می‌کردینم، اما حالا مجبوریم آب را با هزینه زیاد بخریم و از شهر بیاوریم. درآمدمان خیلی کمتر شده و بعضی از خانواده‌ها حتی پول خرید مایحتاج روزمره را هم ندارند.

وی می‌افزاید: ما انتظار داریم به حرف‌های ما گوش کنند. اگر این منطقه خشک شود، نه تنها ما، بلکه شهرهای اطراف هم آسیب می‌بینند. مسئولان باید سریع‌تر برای بازگرداندن آب به اینجا اقدام کنند. این تنها خواسته ماست.

باید گفت حالا تالاب جازموریان در کنار خشک شدن به نظر می‌رسد فراموش هم شده است و این امر موجب بروز ریزگردها و طوفان شن در جنوب کرمان که مرکز کشاورزی استان می‌باشد شده است.