بازپس‌گیری «کورسک» توسط روسیه؛ تغییر موازنه در میدان جنگ و میز مذاکره

‌خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل، حسن شکوهی نسب: «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه روز شنبه (۲۶ آوریل / ۶ اردیبهشت) خبر بازپس‌گیری منطقه کورسک را اعلام کرد و با تبریک «آزادسازی کامل منطقه کورسک به همه نیروهای نظامی و فرماندهان» روسیه، گفت: شکست کامل دشمن در منطقه مرزی کورسک، شرایط را برای اقدامات موفقیت‌آمیز بیشتر نیروهای مسلح روسیه در سایر مناطق کلیدی جبهه فراهم می‌کند. آزادسازی منطقه کورسک، شکست حکومت اوکراین را نزدیک‌تر می‌کند.

همزمان «والری گراسیموف» رئیس ستاد کل نیروهای مسلح روسیه نیز در گزارشی به رئیس‌جمهور این کشور در مورد آزادسازی کورسک اعلام کرد: در منطقه کورسک بیش از ۷۶ هزار سرباز نیروهای مسلح اوکراین کشته و زخمی شدند. ۱۹ شهرک در منطقه کورسک به طور کامل مورد بررسی قرار گرفت و از وجود مین پاکسازی شد.

وی برای نخستین بار از حضور نظامیان کره شمالی در جنگ علیه اوکراین خبر داد و افزود: ارتش کره شمالی در منطقه کورسک دوشادوش ارتش روسیه عمل کرد و شجاعت و دلاوری را از خود نشان داد. این در حالی است که اوکراین اظهارات مقامات روسیه مبنی بر آزادسازی کامل کورسک را رد کرده و مدعی شده است که همچنان حدود ۳۰ کیلومتر مربع از منطقه کورسک در کنترل نیروهای اوکراینی قرار دارد و درگیری‌ها ادامه دارد.

لازم به ذکر است که در اوت ۲۰۲۴، نیروهای اوکراینی با عبور از مرز، منطقه کورسک در غرب روسیه را تصرف کردند. در اوج این عملیات، اوکراین حدود ۱۲۰۰ کیلومتر مربع از خاک روسیه را در اختیار داشت و بیش از ۸۰ شهرک، از جمله سودژا، را کنترل می‌کرد. از سپتامبر ۲۰۲۴، روسیه با اجرای عملیات‌های متعدد از جمله عملیات «پوتوک»، تلاش کرد مناطق تصرف‌شده را بازپس گیرد. در نهایت، در آوریل ۲۰۲۵، روسیه اعلام کرد آخرین شهرک تحت کنترل اوکراین، یعنی گورنال، را نیز آزاد کرده است.

اهمیت راهبردی منطقه کورسک

منطقه کورسک از دیرباز به عنوان یکی از محورهای کلیدی امنیت ملی روسیه شناخته شده است. موقعیت جغرافیایی این استان، که در مرز غربی روسیه و نزدیک به اوکراین قرار دارد، آن را به یک خط مقدم طبیعی برای دفاع از خاک روسیه تبدیل کرده است. کورسک حلقه‌ای حیاتی در زنجیره تأمین، پدافند و خطوط ارتباطی در غرب روسیه به شمار می‌رود و تسلط بر آن، برای هر طرف درگیر در جنگ، امکان اعمال فشار مستقیم بر عمق استراتژیک رقیب را فراهم می‌کند.

از منظر نظامی، کورسک دروازه‌ای به سمت مناطق مرکزی روسیه محسوب می‌شود. وجود شبکه‌های حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای گسترده در این منطقه به ارتش‌های مهاجم اجازه می‌دهد تا تدارکات و تحرکات خود را به سرعت به مناطق حساس‌تر منتقل کنند. در عین حال، برای مدافعان، کنترل کورسک به معنای بستن مسیرهای نفوذ به سمت مسکو و جلوگیری از گسترش تهدید به درون خاک روسیه است. از همین رو، در طول تاریخ معاصر، این منطقه همواره یکی از خطوط مقدم دفاعی روسیه در برابر تهاجمات غربی بوده است.

اهمیت اقتصادی کورسک نیز بر وزن راهبردی آن افزوده است. این منطقه دارای منابع معدنی ارزشمندی، از جمله یکی از بزرگ‌ترین ذخایر سنگ‌آهن در روسیه، یعنی حوزه معدنی کورسک (KMA)، است. امنیت این منابع برای پایداری صنایع فولاد، انرژی و زیرساخت‌های دفاعی روسیه حیاتی است. تصرف یا تهدید این منطقه توسط دشمن زنجیره‌های صنعتی مهم را مختل می‌کند و فشار اقتصادی مضاعفی بر کرملین وارد می‌آورد؛ اتفاقی که طی ماه‌های اشغال کورسک از سوی اوکراین به وقوع پیوسته بود.

افزون بر این، اهمیت نمادین و روانی آزادسازی کورسک نیز نباید نادیده گرفته شود. این منطقه در جنگ جهانی دوم صحنه یکی از بزرگ‌ترین نبردهای تانکی تاریخ بود، جایی که ارتش سرخ در برابر حمله آلمان نازی مقاومت کرد و پیروزی در نبرد کورسک به نماد پایداری و استقامت روسیه تبدیل شد. به همین دلیل، تسلط مجدد بر کورسک برای روس‌ها نه تنها یک پیروزی عملیاتی، بلکه احیای یک حس افتخار تاریخی به شمار می‌رود.

در مجموع، کنترل کورسک برای روسیه ترکیبی از منافع نظامی، اقتصادی، جغرافیایی و نمادین را در بر دارد. از دست دادن این منطقه می‌توانست پیامدهای سنگینی برای امنیت ملی و انسجام داخلی کشور داشته باشد، در حالی که بازپس‌گیری آن دستاوردی استراتژیک به شمار می‌رود که تأثیر مستقیم بر روند جنگ و مذاکرات صلح دارد.

اهمیت بازپس‌گیری کورسک در میانه مذاکرات صلح

آزادسازی کورسک توسط نیروهای روسیه یک نقطه عطف مهم در جنگ اوکراین محسوب می‌شود. این پیروزی نظامی درست در زمانی رقم خورد که مذاکرات صلح، با میانجیگری مستقیم ایالات متحده و به ابتکار دونالد ترامپ، به مراحل حساسی رسیده‌است. در این چارچوب، بازپس‌گیری کورسک برای مسکو یک اهرم چانه‌زنی ارزشمند ایجاد کرده‌است.

بنابراین، روسیه اکنون می‌تواند در مذاکرات، با تکیه بر دستاورد میدانی تازه خود، شروط سخت‌گیرانه‌تری مطرح کند و از موضعی بالاتر وارد گفت‌وگو شود. چنین وضعیتی بی‌تردید معادلات دیپلماتیک را تغییر می‌دهد و به کرملین این امکان را می‌دهد که تصویر یک قدرت بازدارنده و شکست‌ناپذیر را در برابر اوکراین و حامیان غربی آن ارائه دهد.

آزادسازی کورسک پیام‌های آشکاری برای جهان به ویژه غرب مخابره کرد. این موفقیت، بار دیگر نشان داد که حمایت‌های نظامی غرب از اوکراین، علیرغم اهمیت و گستردگی، تضمین‌کننده موفقیت‌های پایدار در میدان جنگ نیست.

با همین نگرش و درک از شرایط واقع، ترامپ بارها برای پذیرش شکست و اعطای امتیاز به زلنسکی فشار وارد کرده‌است. رئیس جمهور آمریکا که پیشتر تهدید کرده بود از مذاکرات صلح میان اوکراین و روسیه کناره‌گیری خواهد کرد، به تازگی خواستار شناسایی رسمی کریمه به‌عنوان بخشی از خاک روسیه شده‌است. او پیشنهاد کرده است در ازای توقف درگیری‌ها، حاکمیت روسیه بر کریمه به رسمیت شناخته شود. بنابراین پیشنهاد رئیس جمهور آمریکا شامل تثبیت خطوط فعلی جبهه، ممنوعیت عضویت اوکراین در ناتو و لغو تحریم‌هایی است که از سال ۲۰۱۴ در واکنش به اشغال شبه‌جزیره کریمه توسط روسیه اعمال شده‌اند.

البته همان طور که انتظار می‌رفت این طرح رئیس جمهور آمریکا با مخالفت سران بروکسل مواجه شد. به عنوان نمونه «کی‌یر استارمر» نخست‌وزیر انگلیس در مصاحبه‌ای با روزنامه «دیلی‌تلگراف» با رد تلویحی طرح پیشنهادی واشنگتن برای شناسایی رسمی کریمه به‌عنوان بخشی از خاک روسیه گفت: «در نهایت، این اوکراین است که باید درباره آینده خود تصمیم بگیرد، نه دیگران.»

طرح پیشنهادی ترامپ و مخالفت کشورهای اروپایی همچون استارمر با آن به قبل از بازپس‌گیری کورسک برمی‌گردد. برخی تحلیلگران معتقدند که این تحول ممکن است در عزم کشورهای اروپایی برای ادامه پشتیبانی نظامی و مالی از اوکراین تزلزل ایجاد کند، به‌ویژه در شرایطی که فشارهای داخلی در این کشورها برای یافتن راه‌حلی سیاسی و پایان دادن به جنگ افزایش یافته است.

در نهایت، آزادسازی کورسک را باید به عنوان نقطه تلاقی میدان جنگ و میز مذاکره در نظر گرفت. این رویداد نشان می‌دهد که تحولات میدانی همچنان می‌توانند مسیر دیپلماسی را شکل دهند یا منحرف کنند. موفقیت نظامی روسیه در کورسک می‌تواند به تمدید جنگ، تشدید شروط صلح، یا حتی بازتعریف مرزهای ژئوپلیتیکی منطقه بینجامد. به همین دلیل، سرنوشت این نبرد فراتر از جغرافیای محلی آن، بر آینده نظم بین‌الملل، جایگاه اوکراین و رویکرد غرب در قبال روسیه اثرگذار خواهد بود.