ایران به لحاظ تاکتیکی فرایند مذاکرات را با موفقیت مدیریت کرده است

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: در روزهای اخیر، مذاکرات غیر مستقیم میان هیئت‌های ایرانی و آمریکایی در شهر مسقط، پایتخت عمان، توجه جامعه جهانی را به خود جلب کرده است. این مذاکرات، که در قالب گفتگوهای هسته‌ای و با هدف کاهش تنش‌ها و رفع تحریم‌ها شکل گرفته، نشان‌دهنده دست برتر ایران است؛ زیرا ایران با قاطعیت اعلام کرده که حاضر به انجام مذاکرات مستقیم نیست و بر این نکته تأکید دارد که تمامی گفتگوها باید در چارچوب برنامه هسته‌ای این کشور صورت گیرد. از نظر کارشناسان بین الملل این رویکرد، نشان‌دهنده موضع مستحکم ایران در برابر آمریکا است.

بخش ترکی (استانبولی) خبرگزاری مهر، با هدف بررسی نتایج این مذاکرات گفتگویی را با دکتر «یشیم دمیر» کارشناس روابط بین الملل انجام داده است. مشروح این گفتگو از نظر می‌گذرد:

با توجه به اینکه مذاکرات صورت‌گرفته در روز شنبه گذشته از سوی هر دو طرف ایرانی و آمریکایی مثبت ارزیابی شده است، آیا می‌توان انتظار داشت که دوره‌های بعدی مذاکرات نیز ثمربخش باشد؟ منابع ایرانی تأکید دارند که ایران هرگز کنار گذاشتن یا توقف برنامه غنی‌سازی اورانیوم خود را نخواهد پذیرفت. بر اساس این دیدگاه‌ها، چالش اصلی در روند مذاکرات میان دو کشور چیست؟

در رابطه با مذاکرات انجام‌شده در عمان که نخستین دیدار حضوری از زمان ریاست‌جمهوری باراک اوباما به شمار می‌رود، هر دو کشور ایران و آمریکا اعلام کرده‌اند که گفتگوها درباره برنامه هسته‌ای سازنده و مؤثر بوده است. این امر می‌تواند به‌عنوان نشانه‌ای مثبت برای آینده روند مذاکرات تلقی شود. با این حال، ثمربخشی دورهای بعدی مذاکرات، به میزان آمادگی طرفین برای گفتگو در شرایط برابر و پذیرش مطالبات متقابل وابسته است. چالش اصلی در این روند، عدم تمایل ایران به کنار گذاشتن برنامه غنی‌سازی اورانیوم در مقابل اصرار آمریکا بر توقف کامل این برنامه است. آمریکا خواهان محدودسازی ظرفیت هسته‌ای ایران است و در غیر این صورت، احتمال اقدام نظامی را نیز روی میز نگاه داشته است.

از سوی دیگر، ایران تأکید می‌کند که فعالیت‌های هسته‌ای‌اش صرفاً برای اهداف صلح‌آمیز و تولید انرژی است و حق خود در غنی‌سازی اورانیوم را کنار نخواهد گذاشت. بنابراین، پرسش کلیدی این است که آیا دو طرف می‌توانند بر سر موضوع هسته‌ای به تفاهمی دست یابند یا خیر. در این میان، فضای بی‌اعتمادی ایجادشده پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ توسط دولت دونالد ترامپ، بر مذاکرات تأثیر منفی گذاشته است. فشارهای سیاسی داخلی که دولت ترامپ در صورت عدم توافق با آن مواجه بود، روند مذاکرات را پیچیده‌تر کرد.

از دیدگاه ایران نیز، بحران اقتصادی و فشار سنگین تحریم‌ها، به همراه تضعیف موقعیت منطقه‌ای پس از سقوط دولت اسد در سوریه، باعث شده که تهران رویکردی محتاطانه و استراتژیک در قبال مذاکرات در پیش گیرد. احتمال استفاده از این عوامل به‌عنوان ابزار فشار، یکی دیگر از موانع جدی در مسیر مذاکرات است. در نهایت، دو طرف باید به‌جای تمرکز بر دستاوردهای کوتاه‌مدت، در پی ثبات و همکاری بلندمدت باشند. ایران نباید صرفاً به‌دنبال رفع تحریم‌ها یا جلوگیری از تهدید نظامی آمریکا و اسرائیل باشد و آمریکا نیز باید از به‌کارگیری تهدید نظامی به‌عنوان ابزار چانه‌زنی پرهیز کند. حضور در میز مذاکره با زبان تهدید، مانعی جدی در مسیر پیشرفت روند گفتگوها خواهد بود. بنابراین، برای موفقیت مذاکرات، هر دو کشور باید گام‌هایی واقع‌بینانه و مبتنی بر حفظ صلح منطقه‌ای و بهبود روابط دوجانبه بردارند.

در مذاکرات دو نکته مهم وجود دارد؛ اولاً این مذاکرات به درخواست ایران به صورت غیرمستقیم انجام می‌شود؛ ثانیاً گفتگوها صرفاً در چارچوب مسئله هسته‌ای ایران ادامه می‌یابد. بسیاری از کارشناسان تحقق این دو خواسته ایران را به معنای کسب برتری تهران در این مذاکرات ارزیابی می‌کنند. نظر شما در این خصوص چیست؟

مذاکره فرایندی مبتنی بر حل مسئله و اراده جمعی است. در مواردی که عناصر تهدیدآمیز بین طرفین وجود دارد، معمولاً به جای مذاکره مستقیم، مذاکره غیرمستقیم ترجیح داده می‌شود. مذاکره غیرمستقیم می‌تواند به ایجاد فضایی انعطاف‌پذیرتر و مساعدتر برای دستیابی به راه‌حل بین طرفین کمک نماید.

بین ایران و آمریکا تنشی تاریخی وجود دارد. از این رو، از منظر ایران، انجام مذاکرات به صورت مستقیم ممکن است به عنوان دادن امتیاز تلقی شود و موجب واکنش‌های اجتماعی یا سیاسی شود. ایران علیرغم شرایط دشوار اقتصادی حاضر، با اتخاذ موضعی مقاومتی در برابر آمریکا و در عین حال سازنده در مقابل کشورهای غربی، توانسته تصویری مصالحه‌جو از خود ارائه دهد. این امر باعث شده تا در افکار عمومی اینگونه تفسیر شود که ایران در مذاکرات برتری یافته است. می‌توان گفت ایران به لحاظ تاکتیکی فرایند مذاکرات را با موفقیت مدیریت کرده است. با این حال، تحریم‌های آمریکا کماکان پابرجاست و مسائل اساسی بین طرفین هنوز به راه‌حلی پایدار نرسیده‌اند.

ترکیه از جمله کشورهایی است که با اعمال تحریم‌ها علیه ایران مخالف است. دیدگاه کنونی دولت آنکارا از مذاکرات ایران و آمریکا چیست؟ موفقیت این مذاکرات چه تأثیری بر ترکیه، به ویژه بر روابط تهران و آنکارا خواهد داشت؟

دولت آنکارا در چارچوب اصل «صلح در کشور، صلح در جهان» که در سیاست خارجی خود اتخاذ کرده، همواره از صلح منطقه‌ای و جهانی حمایت کرده است. در این راستا، مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا نه تنها از نظر ثبات منطقه‌ای، بلکه از نظر امنیت ملی ترکیه نیز حائز اهمیت است. ترکیه با توسعه فعالیت‌های هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز و تولید انرژی مخالفتی ندارد، اما با تولید و گسترش سلاح‌های هسته‌ای مخالف است. این موضوع به‌طور مستقیم با منافع امنیتی ترکیه مرتبط است.

از سوی دیگر، تحریم‌های اقتصادی علیه ایران روابط تجاری میان ترکیه و ایران را به‌طور منفی تحت تأثیر قرار داده‌اند. بنابراین، موفقیت‌آمیز بودن مذاکرات میان ایران و آمریکا نه تنها به کاهش تنش‌های منطقه‌ای کمک خواهد کرد، بلکه تأثیرات مثبتی بر روابط اقتصادی ترکیه و ایران نیز خواهد داشت.

در شرایطی که شاهد بحران‌های مختلف در منطقه هستیم و عملاً رژیم صهیونیستی ناخشنود از مذاکرات ایران و آمریکا است آیا این دور از گفتگوها می‌تواند فضایی آرام در منطقه ایجاد کند؟

انجام مذاکرات بین ایران و آمریکا هم امیدوارکننده و هم چالش برانگیز است زیرا تنش‌های ناشی از تحولات غزه، لبنان، یمن و سوریه بین ایران و آمریکا مشکلاتی ایجاد کرده است. اینها موضوعاتی هستند که می‌توانند به روند مذاکرات خلل وارد کند. مذاکرات فرصتی برای ایجاد یک فضای صلح آمیز در منطقه است. به نظرم این روند کاملاً چالش برانگیز خواهد بود. به همین خاطر طرفین مذاکره باید تا حد امکان از عوامل تاثیر گذار داخلی و خارجی که ممکن است به روند مذاکره ضربه بزند دوری کنند.

در موضوع عوامل داخلی موثر بر روند مذاکره، تمایل طرفین به سازش، گامی اساسی برای رسیدن به راه حل است. با این حال، راهبردهای دیپلماتیک غیرقابل پیش بینی رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا می‌تواند در روند مذاکرات اختلال ایجاد نماید؛ خواسته‌های دولت ترامپ برای اعمال محدودیت بر برنامه‌های موشکی ایران و پایان دادن به حمایت ایران از گروه‌های مقاومتی منطقه می‌تواند در روند مذاکرات چالش ایجاد کند. درخصوص نقش عوامل خارجی، نگرش منفی اسرائیل به روند مذاکرات، مخالفت با هر نوع سازش و رویکردش برای برچیدن کامل تاسیسات هسته‌ای ایران، روند مذاکرات را دشوار می‌کند. علاوه بر این، مانع دیگری که بر سر راه مذاکرات وجود دارد مشخص نبودن چگونگی حمایت کشورهای عربی منطقه است.