سفر ایلام و مهران: مسیر زائران عتبات با اتوبوس
ایلام و مهران در ایام سفرهای زیارتی، به دلیل میزبانی از جمعیت زیاد، به کانون توجه زائران و مسیرهای زیارتی تبدیل شده‌اند.
استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای برای مداحان و مبلغان در روضه خانگی داریم
طرح روضه های خانگی سدره چند سالی است که آغاز به کار کرده و این روزها در اوج فعالیت‌های خود به دنبال عملیاتی کردن فعالیت های جدیدی است.
خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه-سیده فاطمه سادات کیایی: برگزاری روضه‌های خانگی از دیرباز در بین ایرانیان رونق داشته است. از مجالس کوچک و خودمانی گرفته که ولو با چند مستمع به تعداد انگشتان دست و یک بانی باصفا کار روضه و برپایی مجلس اهل بیت (ع) انجام می‌شده تا مجالس بزرگ‌تر چند ده هزار نفره که هسته اولیه‌اش باز از همین روضه‌ها شکل گرفته و کم کم وسعت پیدا کرده است. پای ثابت همه این روضه‌ها یک چیدمان تقریباً یک شکل تشکیل شده از سخنران و مداح و مخاطبین بوده که در طول سالیان سال ثابت مانده و حتی در جریان برگزاری روضه‌های کوچک هم این ترکیب دست نخورده است. اهمیت روضه‌های خانگی در زنده نگه داشتن شعائر اسلامی چنان است که روضه‌ها را به رسانه‌ای برای بیان حقایق دین تبدیل شده اند، برای همین است که بچه‌های مرکز تخصیصی احیای امر دانشگاه امام صادق (ع)، در جریان عملیاتی کردن فرمایشات رهبر انقلاب برای هرچه غنی‌تر و بهتر کردن روضه‌های خانگی گام بردارند.
طرح سدره درست از همین نقطه کار خود را آغاز کرد. طرحی که به یاری خانواده‌ها برای برپایی روضه‌های خانگی می‌آید و با در اختیار قرار دادن مداح و سخنران به برپایی هرچه بهتر مراسم‌های خانگی کمک می‌کند.
اهمیت روضه‌های خانگی و اجرای طرح سدره بهانه‌ای شد تا در میزگردی در خصوص چگونگی راه اندازی و اجرای طرح با احمدعلی صادقی مسئول مجموعه سدره، محمدرضا آذرافروزپور مسؤول هماهنگی جلسات و محمدحسین امیدی مسئول فضای مجازی طرح سدره به گفتگو بنشینیم. قسمت اول این مصاحبه پیش از این منتشر شده است و هم اکنون بخش دوم آن را می‌خوانید:
*ساز و کار اقتصادی سدره به چه صورت است؟
صادقی: در روایات آمده است که به کسی که متن و ذکر اهل بیت را بیان می‌کرد، صله و هدیه می‌دادند. این سنت از اهل بیت (ع) به ما رسیده و در طول تاریخ، بزرگان دین نیز به آن عمل کرده‌اند. وقتی روضه‌خوانی انجام می‌شد، هدیه‌ای به روضه‌خوان داده می‌شد، اما میزان این هدیه تعیین نمی‌شد. این هدیه، هدیه‌ای برای اهل بیت بود و مقدار آن مهم نبود، بلکه برکت آن اهمیت داشت.
ما به مردم تاکید می‌کنیم که این سنت، سنتی است که از اهل بیت و بزرگان دین به ما رسیده است، اما میزان خاصی برای آن تعیین نشده است. ما به مردم می‌گوئیم که هر کس با توجه به توان خود، مبلغی را به عنوان هدیه در نظر بگیرد. از آنجا که مجموعه ما هیچ پشتیبانی مالی از مبلغان و مداحان نمی‌کند و هزینه‌های رفت و آمد یا مبلغی به آنها پرداخت نمی‌کند، این هدیه‌ها به عنوان پشتیبانی مردمی در نظر گرفته می‌شود.
ما با مبلغان و مداحان نیز در این مورد صحبت کرده‌ایم و به آنها تاکید کرده‌ایم که میزان هدیه تعیین نشود. در جلسات معارفه با مبلغان، یکی از موضوعاتی که مطرح می‌شود، همین مسئله است که نباید مبلغ هدیه تعیین شود. به میزبانان نیز می‌گوئیم که هر کس با توجه به توان خود، هدیه‌ای را در نظر بگیرد.
*فرایند جذب مبلغان و مداحان به چه صورت است؟
صادقی: در فرایند جذب سخنرانان و مداحان، ابتدا از طریق معرفی افراد و بررسی صلاحیت‌های اخلاقی و رفتاری آنها توسط اساتید، اقدام می‌کنیم. این افراد باید مسیرهای لازم برای توجیه و تأیید را طی کرده باشند. علاوه بر این، از معاونت تبلیغ حوزه‌های علمیه نیز استعلام می‌گیریم تا اطمینان حاصل کنیم که این افراد مورد تأیید هستند. پس از این مرحله، وارد فرایند جذب می‌شویم.
در این فرایند، ابتدا اطلاعات اولیه از افراد گرفته می‌شود. این اطلاعات شامل توانمندی‌ها، تخصص‌ها و موضوعاتی است که می‌توانند در مورد آنها صحبت کنند، مانند مباحث اخلاقی، خانواده، تربیت کودک و نوجوان، و احکام. سپس، حداقل دو نمونه صوت از سخنرانی‌های آنها دریافت می‌کنیم تا توانمندی‌های اولیه آنها برای سخنرانی یا مداحی در جلسات را بررسی کنیم.
پس از این مراحل، از افراد دعوت می‌کنیم تا در یک جلسه مصاحبه و معارفه شرکت کنند. تاکنون از تمامی ۱۸ نفری که خدمتتان عرض کردم، دعوت کرده‌ایم و با آنها ارتباط مستمر داریم. بازخوردها و ارزیابی‌ها نیز به طور مرتب به آنها منتقل می‌شود.
هر ساله گردهمایی‌ای برای مبلغان برگزار می‌کنیم که در آن از این بزرگواران دعوت می‌شود. این گردهمایی با هدف هم‌افزایی و گفت‌وگو محور است. در این جلسات، با مبلغان درباره مسائل مختلف صحبت می‌کنیم. امسال نیز به دلیل افزایش تعداد مبلغان، این گردهمایی به صورت گسترده‌تر برگزار شد. گردهمایی خانواده مبلغان نیز در تاریخ ۷ دی‌ماه برگزار شد. این برنامه سالانه است و در آن نکاتی مطرح می‌شود، سخنرانی‌هایی انجام می‌گیرد، و از مبلغان تقدیر و تشکر به عمل می‌آید.
*آقای امیدی، این طرح می‌تواند به صورت یک پلتفرم به مخاطبان عرضه شود؟ اینکه برای مثال در این پلتفرم، مخاطبان بتوانند تصویر مداح یا سخنران را ببینند و حوزه‌هایی که قرار است در آنها سخنرانی کنند را بررسی کنند. سپس، خودشان به‌طور مستقیم و بدون نیاز به ارتباط با واسطه‌ها، مداح یا سخنران مورد نظر خود را انتخاب کنند. سوال این است که آیا چنین اقدامی امکان‌پذیر است؟ آیا فکری برای این موضوع شده است یا قرار است کار به همین شیوه فعلی ادامه یابد؟
امیدی: هوشمندسازی فرایند روضه‌های خانگی از همان ابتدا مورد توجه ما بوده است، با این هدف که واسطه‌ها حذف شوند تا سرعت و کیفیت برگزاری جلسات افزایش یابد. این اتفاق قطعاً یک پیشرفت مثبت است، اما نکته‌ای که شاید کمتر به آن توجه شود، حفظ حس دیالوگ و ارتباط مستقیم با خانواده‌هاست. خانواده‌ها به‌عنوان نهاد اصلی برگزارکننده این جلسات، نقش کلیدی دارند. واسطه‌گری امروز فقط به معنای هماهنگی جلسات نیست، بلکه شروع یک گفت‌وگوی مستمر با خانواده‌هاست. در دنیای امروز که افراد به سمت درون‌گرایی پیش می‌روند، این دیالوگ یک فرصت نادر و ارزشمند است.
هوشمندسازی فرایند روضه‌های خانگی از همان ابتدا مورد توجه ما بوده است، با این هدف که واسطه‌ها حذف شوند تا سرعت و کیفیت برگزاری جلسات افزایش یابد. این اتفاق قطعاً یک پیشرفت مثبت است، اما نکته‌ای که شاید کمتر به آن توجه شود، حفظ حس دیالوگ و ارتباط مستقیم با خانواده‌هاست
طراحی سامانه‌ای که هم ارزش‌های سنتی را حفظ کند و هم از تکنولوژی روز استفاده کند، کار سختی است. این سامانه باید کیفیت را پایین نیاورد و شبیه اپلیکیشن‌های معمولی نشود.به همین دلیل، سدره بارها این سامانه را تا مراحل پایانی پیش برده، اما هنوز راضی نشده است. هدف این است که تجربه‌ای عالی برای مخاطبان ایجاد شود، نه اینکه فقط یک سامانه ساده ارائه شود.
سدره در حال حاضر روی تهران متمرکز است، اما برای توسعه بیشتر، باید به سایر شهرها و حتی سطح بین‌المللی گسترش یابد. همچنین، باید روی موضوعاتی مثل سبک زندگی حسینی و نقش آن در تربیت فرزندان تمرکز کند. این جریان از چهار سال پیش شروع شده و نقش‌های زنانه (مادرانه، همسری و دخترانه) را محور قرار داده است.
سدره در فضای مجازی هم فعال است و یکی از پرطرفدارترین صفحات در حوزه سبک زندگی حسینی و روضه‌های خانگی محسوب می‌شود. تیم محتوایی و هنری این بخش، متشکل از خانم‌های متخصص در حوزه‌های هنر، مطالعات زنان و گرافیک است که به‌طور حرفه‌ای فعالیت می‌کنند.
سدره پویش‌های مختلفی را برای ترویج فرهنگ روضه‌های خانگی برگزار کرده است. مثلاً در پویش «جای حاج قاسم»، روضه در خانه شهدا برگزار شد. یا در پویش «روایت سبز»، هدف تقویت داستان‌سرایی مردم بود. همچنین، پویش «سفره مولا» با هدف ارتباط با همسایه‌ها انجام شد و در آن هزاران بسته نمک و برنج بین خانواده‌ها توزیع شد.
خانواده‌ها مهم‌ترین رکن اجتماع هستند و سدره تلاش می‌کند با آنها در حل مسائل همراهی کند، این همراهی می‌تواند از طریق ارائه محتوا و ابزارهای مفید انجام می‌شود. در آینده نیز هدف این است که مسائل به‌درستی شناسایی و راه‌حل‌ها از طریق خانواده‌ها به جامعه منتقل شود که نقش بانوان در این فرایند بسیار اثرگذار است.
بحث تکنولوژی مطرح شد و اگر اجازه دهید در این باره صحبت کنم. آقای صادقی هم اشاره کردند که هدف اصلی این حرکت، ترویج فرهنگ برگزاری روضه‌های خانگی است. این موضوع فارغ از این است که چه کسی یا چه مجموعه‌ای این کار را انجام می‌دهد. حتی پدر یا مادری که در خانه روضه می‌خوانند، این فرهنگ را زنده نگه می‌دارند. در این مسیر، به نظر می‌رسد که باید از بستر جغرافیایی فراتر رفت و دیگر تنها روی تهران متمرکز نشد. همچنین، نمایندگی سبک زندگی حسینی نیز باید در این جریان نقش داشته باشد و بتواند به عنوان یک دستیار در این سبک زندگی عمل کند. البته محور اصلی این حرکت، برگزاری روضه‌های خانگی و تأثیر آن در فرهنگ خانواده است که حدود چهار سال است ادامه دارد.
در تهران، محدودیت‌هایی وجود دارد و تعداد مبلغانی که می‌توانند استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای را رعایت کنند، محدود است. در پنج سال گذشته، حدود ۲۰ هزار جلسه برگزار شده است. به همین دلیل، نیاز است که این فعالیت در سطح ملی و حتی بین‌المللی توسعه یابد. در مورد نقش تکنولوژی و حوزه‌های خانگی و مجله در تربیت فرزند و فرهنگ خانواده، این جریان یک بار دیگر در فضای مجازی تعریف شد. محور اصلی این حرکت، خانواده قرار گرفت و به طور خاص، نقش‌های زنانه، مادرانه، همسران و دختران مورد توجه قرار گرفت. این حرکت به صورت زنانه دیده شد و استراتژی‌هایی بر اساس نقش‌های مختلف طراحی شد.
فضای مجازی که حدود سه سال و نیم است فعالیت می‌کند، حالا یکی از فعال‌ترین فضاهای مجازی در حوزه سبک زندگی حسینی و روضه‌های خانگی را داریم. این فضا مخاطب قابل توجهی دارد و در قالب رسانه‌های حرفه‌ای کشوری و حتی جهانی در حوزه معارف حسینی فعالیت می‌کند. تیم طراح و تولید محتوا که شامل خانم‌های فارغ‌التحصیل از رشته‌های هنر و مطالعات زنان است، از سراسر کشور جمع شده‌اند و استراتژی خود را اجرا می‌کنند. در این مسیر، پویش‌های مختلفی برگزار شده و نقشه‌های متنوعی تعریف شده است.
یکی از تمرکزهای جدی این حرکت، بررسی جشنواره‌های کودک و نوجوان در این جلسات است. حدود سه سال پیش، برای اولین بار این ایده مطرح شد که در روضه‌های خانگی، به کودکان نقش داده شود. به عنوان مثال، در جلسه خانگی، به کودک گفته می‌شود که شما مسئول تدارکات یا فضاسازی این مجلس هستید. کمپین‌های مختلفی در این زمینه ارائه شد و با مشارکت قابل توجهی از سمت مردم اجرا شد.
یکی دیگر از پویش‌ها، «سفره مولا» بود که هدف آن توجه به مخاطب همسایه بود. این عنصر در فرهنگ سنتی ایرانی و اسلامی جایگاه بسیار مهمی داشت، اما سبک زندگی مدرن آن را کم‌رنگ کرده است. در این کمپین، مثلاً در ایام غدیر، حدود ۳ تا ۴ هزار بسته نمک و برنج به میزبان‌ها داده شد تا غذا بپزند و با همسایه‌ها به اشتراک بگذارند. ما به لحاظ کمی می‌توانیم ادعا کنیم که توانستیم در این کمپین‌ها هزاران نفر را درگیر کنیم.
*به جز این پلتفرمی که فرمودید سدره قرار است تولیدات دیگری هم داشته باشد؟
امیدی: در دو سال گذشته، ابعاد و فرم‌های متنوع‌تری در این جریان مورد توجه قرار گرفته است. به ویژه نقش‌های کودک و نوجوان، یکی از ابزارهایی است که مورد توجه بوده و خواهد بود. فضای محصولات گیمیفای شده و بازی‌های بازسازی‌شده نیز در این مسیر تجربه شده است. ما در این مجموعه، تجربه ساخت یک یا دو بازی را داشتیم که در حوزه معارف و سبک زندگی حسینی تولید شدند. مخاطب اصلی این بازی‌ها، کودکان و نوجوانان هستند.
یک نشریه نیز با هدف مخاطبین این حرکت تدوین شده است. این نشریه به صورت مناسبتی و در طول سال منتشر می‌شود و برای خانواده‌ها طراحی شده است. در این نشریه، بخش‌های ویژه‌ای برای مادران، کودکان و قصه‌محور وجود دارد که به خانواده‌ها کمک می‌کند تا در رویدادها و اتفاقات مختلف شرکت کنند. این نشریه به مبلغین نیز ارائه شده است تا در جلسات خود از آن استفاده کنند.
*طرح زیارت آسان چه ابعادی دارد؟
صادقی: یکی از بحث‌های کلی‌تری که هم‌اکنون در دستور کار قرار دارد، پیگیری و پاسخگویی به نیازهای معنوی مخاطبان میزبان‌های ما است. این موضوع را می‌توان به نوعی یکی از اولویت‌های اصلی دانست که بخشی از آن از طریق همین هماهنگی‌های جلسات پیگیری می‌شود. خوشبختانه ظرفیت لازم برای پاسخگویی به این نیازها وجود دارد. به عنوان مثال، بسیاری از افراد با ما تماس می‌گیرند و از این طریق نیازهای خود را مطرح می‌کنند. یکی از نیازهایی که می‌توان به آن اشاره کرد، تشرف به عتبات عالیات است که برخی از افراد با این مفهوم آشنایی ندارند یا نمی‌دانند چگونه باید این تجربه را به دست آورند.
در این راستا، برنامه‌ریزی برای طرحی تحت عنوان «زیارت آسان» در دست اقدام است که ان شاءلله به زودی آغاز خواهد شد. این طرح با استفاده از ظرفیت موجود سخنرانان و مداحان صدر کاروانی، به این شکل پیش می‌رود که در هر ماه دو یا سه بار اقدام به هماهنگی‌های لازم می‌کنیم و افراد را برای زیارت عتبات عالیات همراهی می‌کنیم. این کار به نوعی به تقویت ارتباط معنوی افراد با این حرمین شریفین کمک می‌کند.
همچنین، در حوزه توانمندسازی و آموزش، دوره‌های مختلفی برگزار کردیم که یکی از آنها دوره «نفس المهموم» بود. در این دوره، از اساتید برجسته‌ای مانند آقای میرزا محمدی و حاج آقای انسانی دعوت شد و ایشان در این برنامه شرکت کردند. این دوره طی دو روز برگزار شد و به صورتی مفصل و عمیق به موضوعات مرتبط پرداخته شد. علاوه بر این، دوره‌ای دیگر تحت عنوان «منتها» ویژه سخنرانان برگزار کردیم که در آن حاج آقای پناهیان به طور تخصصی به بحث مبانی تبلیغ پرداختند. این دوره‌ها به عنوان بخشی از تلاش‌های ما برای توانمندسازی مبلغین و ارتقای دانش و مهارت‌های آنها در حوزه‌های مختلف، نقش مهمی ایفا کردند.
در ادامه، اشاره‌ای به برگزاری روضه‌های نیابتی شد. برخی افراد به دلیل عدم امکان برگزاری جلسه در منزل، درخواست روضه به نیابت دادند. این اتفاق به گونه‌ای بود که در ایام فاطمیه، برخی از مبلغان در مدینه حضور داشتند و به نیابت از افرادی که نذر کرده بودند، روضه خواندند. این کار با استقبال خوبی روبرو شد و ادامه یافت. در دوران کرونا نیز، این ایده به عنوان یک راهکار برای تداوم فرهنگ روضه خوانی خانگی مطرح شد. مردم آموزش داده شدند که حتی با دو یا سه نفر نیز می‌توانند روضه خوانی خانگی برگزار کنند.