ائمه اطهار بهترین شارحان و مفسران قرآن کریم هستند

به گزارش خبرنگار مهر، محمود کریمی، دانشیار دانشگاه امام صادق (ع) در نشست ارائه اثر پژوهشی با عنوان (مجموعه تفسیری امام رضا (ع) که به همت بنیاد بین المللی امام رضا علیه السلام در سالن جلسات سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم برگزار شد، اظهار کرد: مجموعه‌های روایی اهل بیت (ع) در قرون متمادی به ما رسیده است که این روایات در اشکال مختلف احادیث و همراه با شأن و سند در اختیار ما قرار دارد.

وی با اشاره به اینکه بخشی از روایات اهل بیت (ع) شامل تفسیر قرآن کریم است، افزود: این روایات نشان می‌دهد که معصومین (علیهم‌السلام) چه نگاهی به قرآن داشته و تفسیر ایشان از آیات چه ویژگی‌هایی دارد.

کریمی با بیان اینکه در یک پژوهش، مجموعه روایات تفسیری امام رضا (علیه‌السلام) را از منابع مختلف روایات جمع‌آوری کرده‌ایم، بیان کرد: این روایات هم از منابع اولیه حدیثی و هم تفاسیر متقدم که در دسترس ما بود، استخراج شده و نگاه آن حضرت را به قرآن نشان می‌دهد.

روایات تفسیری امام رضا (ع) نقش مهمی در تفسیر قرآن کریم دارد

وی ضرورت تدوین و جمع‌آوری مجموعه‌ای شامل تفسیر امام رضا (علیه‌السلام) از قرآن کریم را از دو جنبه مورد بررسی قرار داد و گفت: تردیدی نیست که تشیع ما مدیون امام رئوف است. حتی پیش از آنکه صفویه بخواهد در تشیع ایرانیان نقشی داشته باشد، امام رضا (علیه‌السلام) بود که تشیع را به سرزمین ایران به ارمغان آورد.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام) افزود: همچنین پس از حضور آن حضرت در خراسان و تشکیل جلسات علمی درباره اسلام و قرآن کریم، در کنار تبیین گسترده‌تر تشیع در جهان اسلام و ایران، روایات مهمی درباره قرآن کریم از ایشان در اختیار مسلمانان و عالمان دین قرار گرفت.

وی با اشاره به اینکه پس از پیامبر (ص)، قرآن کریم و عترت، دو منبع مهم مؤمنان برای هدایت است، بیان کرد: دیگر جنبه ضرورت پرداختن به روایات قرآنی امام رضا (ع) این است که ائمه اطهار و اهل بیت (علیهم‌السلام) بهترین شارحان و مفسران قرآن کریم هستند و ما اگر امام رضا (ع) را به عنوان یکی از اهل بیت (ع) در کنار قرآن داشته باشیم، هدایت کامل و تام را به دست می‌آوریم.

اهل بیت (ع) مفسران اصلی کتاب خداوند هستند

کریمی تصریح کرد: ائمه اطهار (علیهم‌السلام) حقیقت و باطن قرآن هستند و اگر ما بخواهیم الگویی برای هدایت قرآنی و مصداق و تجسمی برای شناخت قرآن داشته باشیم، باید به سراغ اهل بیت و امام رضا (علیه‌السلام) برویم.

وی با بیان اینکه اهل بیت (علیهم‌السلام) مفسران اصلی کتاب خداوند هستند، افزود: ایشان راسخین در علم هستند که می‌توانند علم و حکمت الهی را که در آیات قرآن کریم نهفته است، کشف کنند و در قالب روایات به ما برسانند.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام) با تأکید بر اینکه تفسیر امام رضا (علیه‌السلام) می‌تواند یک نگاه کلی از تفسیر اهل بیت (علیهم‌السلام) را به ما بدهد، افزود: ایشان در زمانی که در مدینه بودند و بعد از آن که به خراسان آمدند، طیف‌های مختلف مردم از محضر ایشان بهره بردند. ثامن‌الحجج (علیه‌السلام) در کنار پاسخ به شبهات درباره تشیع و اسلام، در محافل مختلف به تفسیر قرآن نیز می‌پرداختند.

وی با اشاره به اینکه در این کتاب، مجموعه روایات امام با محوریت تفسیر آیات و در دو جلد گرد آمده است، گفت: در جلد اول مباحث نظری درباره روش‌های تفسیری و مبانی تفسیری اهل بیت (علیهم‌السلام) و به ویژه امام رضا (علیه‌السلام) بیان شده است. در فصل دوم این پژوهش، موضوعات علوم قرآنی و بحث اعجاز، تفسیر به رأی و ویژگی‌های تفسیری اهل بیت (علیهم‌السلام) مطرح شده است.

به گفته این پژوهشگر حوزه قرآن، در ادامه جلد اول این کتاب، تفسیر قرآن به ترتیب سوره‌ها شروع می‌شود.

وی افزود: آنچه ما در منابع روایی تفسیری از امام رضا (علیه‌السلام) داریم، شامل روایت‌های پراکنده‌ای است که آن حضرت در خلال خطبه‌ها و بیانات خود بیان کرده‌اند. این روایات به ترتیب آیات مصحف شریف دسته‌بندی شده است و هر آیه‌ای که از امام رضا (علیه‌السلام) درباره آن روایتی وجود دارد، در کتاب بیان شده است.

بنابر اظهارات کریمی، در جلد اول کتاب تفسیر سوره‌های فاتحه تا کهف و در جلد دوم تفسیر سوره‌های مریم تا توحید ذکر شده است. همچنین در بخش پایانی کتاب نیز مستدرک تفسیری و تفسیر موضوعی آمده است.

وی توضیح داد: در بخش مستدرکات تفسیری، روایاتی را آورده‌ایم که به آیه خاصی ارجاع ندارد و حضرت رضا (علیه‌السلام) یک موضوع قرآنی را که در آیات مختلف مورد اشاره بوده، برای مردم تبیین کرده‌اند.

ضرورت ترویج تدبر در قرآن کریم در جوانان و نوجوانان

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام) با اشاره به اینکه انس با قرآن کریم در دنیای امروز کمرنگ شده، گفت: یکی از آسیب‌هایی که با آن مواجه هستیم، این است که نوجوانان و جوانان آن‌گونه که باید و شاید، با قرآن کریم انس ندارند و در قرآن تدبر نمی‌کنند.

وی به انس همیشگی امام رضا (علیه‌السلام) با قرآن کریم اشاره کرد و گفت: در روایتی از آن حضرت آمده است که ایشان در شب بسیار تلاوت قرآن می‌کردند، به طوری که هر سه روز یک‌بار مصحف شریف را ختم می‌کردند و این ختم قرآن همراه با تدبر و اندیشه در آیات قرآن کریم بوده است.

کریمی با اشاره به ضرورت پرورش نسل‌های آینده در زمینه قرآن‌پژوهی بیان کرد: یکی از ویژگی‌های حضرت ثامن‌الحجج (علیه‌السلام) این بود که شاگردپروری می‌کردند و به فکر تربیت مدرسان آینده کتاب خداوند بودند.

جاودانگی قرآن کریم در نگاه ثامن‌الحجج (ع)

وی در ادامه سخنان خود به مبانی تفسیری امام رضا (علیه‌السلام) اشاره کرد و گفت: آن حضرت توجه ویژه‌ای به موضوع جاودانگی قرآن کریم داشتند. ایشان در روایتی فرموده‌اند که خداوند این کتاب را محدود به زمان یا دوره‌ای خاص یا گروهی خاص قرار نداده و تا روز قیامت، بشر می‌تواند به آن رجوع کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام) ادامه داد: قرآن کتابی جاودانه و بدون زمان و مکان است و بنابراین غیرقابل تحریف است.

وی با اشاره به اینکه امام رضا (علیه‌السلام) مردم را به حرکت در مسیر قرآن کریم فراخوانده است، گفت: در روایتی از آن حضرت آمده است که قرآن کریم کلام خداوند است و مؤمنان نباید از این سخن فراتر روند و حد و مرز خود را همین سخن قرآن قرار دهند. ایشان از مردم می‌خواهند که هدایت را از غیر قرآن نخواهند که به ضلالت و گمراهی می‌افتند.

کریمی ادامه داد: بر مبنای این بیانات، ما باید توجه داشته باشیم که کتاب‌هایی با معانی معارض با قرآن کریم می‌تواند ما را گمراه کند و خواندن کتاب را به‌گونه‌ای تنظیم کنیم که کتاب‌هایی در مسیر کتاب خداوند را انتخاب کنیم.

وی در ادامه بیان کرد: در این پژوهش، موضوعاتی نظیر شأن نزول آیات قرآن و دیدگاه امام رضا (علیه‌السلام) درباره این موضوع، قرائات مختلف از قرآن کریم، سوره‌شناسی و علت قرار گرفتن آیات در یک سوره خاص را بررسی کرده‌ایم.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام) ادامه داد: امام رضا (علیه‌السلام) درباره سوره انعام می‌فرمایند که تمام این سوره یک‌دفعه نازل شده و این امر نشان می‌دهد که این سوره شامل یک بسته هدایتی خاص است و همه آیات آن باید در کنار هم مورد توجه قرار گیرد تا مخاطب به هدایت مدنظر برسد.

به گفته این پژوهشگر قرآنی، فضائل سوره‌ها و آیات قرآن در کلام امام رضا (علیه‌السلام)، دیدگاه ایشان درباره حروف مقطعه، تبیین حضرت رضا (علیه‌السلام) درباره محکمات و متشابهات قرآن کریم نیز در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته است.

توجه امام رضا (ع) به تبیین آیات محکم و متشابه

وی با بیان اینکه اگر محکمات و متشابهات قرآن کریم به درستی تبیین نشود، ممکن است ما درباره آیات قرآن به شبهه بیفتیم، افزود: امام رضا (علیه‌السلام) در این زمینه و درباره آیات ۲۲ و ۲۳ سوره قیامت «وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ نَاضِرَةٌ، إِلَی رَبِّهَا نَاظِرَةٌ» می‌فرمایند که کلمه ناظر در این آیه به معنی مردمی است که مبعوث شده و منتظر پروردگار خود هستند که ببینند چه پاداشی برای زندگی مؤمنانه آنان در نظر گرفته است. ناظر در این آیه می‌تواند معنی منتظر داشته باشد.

کریمی در ادامه به رویکردهای مختلف امام رضا (علیه‌السلام) در تفسیر آیات قرآن اشاره و بیان کرد: یک رویکرد ایشان، روایی است، یعنی روایاتی از ائمه پیش از خود را در تفسیر آیات بیان می‌کنند. رویکرد دیگر آن حضرت، کلامی بوده، به این صورت که با نگاه علم کلام به تفسیر و تبیین آیات الهی می‌پرداختند.

رویکرد ولایی امام رضا (ع) در تفسیر قرآن کریم

وی با بیان اینکه حضرت رضا (علیه‌السلام) رویکرد ولایی را در تفسیر قرآن کریم در پیش داشتند، افزود: ایشان با شناخت مخاطبانی که با موضوعات مرتبط با ولایت و امامت مشکلات و شبهاتی داشتند، به تفسیر آیات با رویکرد ولایی می‌پرداختند.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام) ادامه داد: امام رضا (علیه‌السلام) در تفسیر آیات قرآن کریم به تبیین مصادیق برخی مفاهیم ذکر شده در قرآن نیز می‌پرداختند. به عنوان نمونه در تبیین مصادیق گناه کبیره، آن حضرت مواردی مانند بت‌پرستی، نوشیدن شراب، قتل نفس، عاق والدین، متهم کردن زنان پاکدامن، فرار کردن از جنگ و خوردن مال یتیم را ذکر کرده‌اند.

وی با اشاره به اینکه خداوند در قرآن کریم بیان می‌کند که هرکه را بخواهد هدایت کند، به او شرح صدر می‌دهد، گفت: امام رضا (علیه‌السلام) در تبیین شرح صدر فرموده‌اند که خداوند به این افراد سینه‌ای با ظرفیت و گشاده می‌بخشد تا تسلیم خداوند باشند و با درد و رنج، تعادل خود را از دست ندهند. در مقابل، خداوند به کسانی که ایمان خود را کنار گذاشته و کفر ورزیده‌اند نیز، سینه‌ای کم‌ظرفیت می‌دهد تا در کفر خود نیز آرامش نداشته باشند.

کریمی دیگر رویکرد امام رضا (علیه‌السلام) برای تفسیر قرآن کریم را تفسیر قرآن به سنت دانست و افزود: آن حضرت فرموده‌اند که مؤمن تا سه خصلت را نداشته باشد، مؤمن نیست: اول اینکه سنتی از پروردگارش داشته باشد و آن رازپوشی است، سنت دیگر از پیامبرش که آن مردم‌داری است و سنت دیگر از ولیّ و امام خود که آن صبر در سختی‌ها است.

وی در پایان سخنان خود به منابع این پژوهش اشاره کرد و گفت: در این پژوهش از منابع حدیثی متقدم شیعه و منابع روایات تفسیری، کتب تفسیر روایی بعد از امامان و … استفاده شده است.