سفر ایلام و مهران: مسیر زائران عتبات با اتوبوس
ایلام و مهران در ایام سفرهای زیارتی، به دلیل میزبانی از جمعیت زیاد، به کانون توجه زائران و مسیرهای زیارتی تبدیل شده‌اند.
آثار مهمی که همزیستی فرهنگ‌های اسلامی و مسیحی در آندلس ایجاد کرد
آثار باقیمانده از غرب اسلامی، نمادی از تاریخ غنی و فرهنگ متنوع هستند که نشان‌دهنده همزیستی و تعامل فرهنگ‌های اسلامی و مسیحی در طول قرون مختلف هستند.
خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه-طاهره طهرانی: فتح آندلس به دست مسلمانان یکی از رویدادهای مهم تاریخی در تاریخ اسلام و اروپا به شمار می‌رود که در اوایل قرن اول هجری (قرن هشتم میلادی) رخ داد. این فتح در سال ۹۲ هجری (۷۱۱ میلادی) آغاز شد و پس از حدود پنج سال، در سال ۹۷ هجری (۷۱۹ میلادی) به طور کامل انجام گرفت و آندلس به یکی از ایالت‌های خلافت اموی تبدیل شد.
پس از فتح مغرب به دست مسلمانان، به دلیل اوضاع سیاسی و جغرافیایی خاص آندلس، توجه آنان به این منطقه جلب شد. آندلس به دلیل درگیری‌های داخلی از ثبات سیاسی برخوردار نبود و تنگه جبل الطارق نیز سواحل دو طرف را به هم نزدیک‌تر و مسیر ورود مسلمانان را هموار کرده بود. بنابراین، موسی بن نصیر برای تصرف آندلس از ولید بن عبدالملک، خلیفه اموی، کسب اجازه کرد. ولید با این شرط که ابتدا حمله‌ای کوچک انجام گیرد و وضعیت بررسی شود، موافقت نمود. در سال ۹۱ قمری، گروهی به فرماندهی طریف بن زرعه وارد منطقه رأس الصغیر در جنوب آندلس شدند که موفقیت آنان راه را برای فتح آندلس هموار کرد.
در ماه رجب سال ۹۲ قمری، موسی بن نصیر لشکری متشکل از ۷۰۰۰ نفر از عرب و بربر به فرماندهی طارق بن زیاد به سوی آندلس اعزام کرد. طارق از تنگه عبور کرده و در کنار کوهی لنگر انداخت که بعدها جبل الطارق نام گرفت. او حرکت خود را به عمق خاک آندلس آغاز کرد و شهرهایی مانند قرطاجه، جزیره خضراء، قرطبه، مالقه، بی‌ره، اریوله و طلیطله را فتح کرد. در ادامه پیشروی‌ها، طارق از موسی بن نصیر تقاضای کمک نمود و موسی نیز از سال ۹۳ قمری با سپاهی مجهز حملات خود را آغاز کرد و مسیری را برگزید که طارق طی نکرده بود. سرانجام این دو فرمانده در شهر طلبیره نزدیک به طلیطله به هم پیوستند و پس از گذشت ۴ سال، منطقه آندلس به دست مسلمانان فتح شد.
زمینه‌ها و آغاز فتح آندلس
پس از فتح مغرب (شمال آفریقا) توسط مسلمانان، به دلیل ناآرامی‌ها و درگیری‌های داخلی در سرزمین آندلس (شبه‌جزیره ایبریا)، شرایط برای ورود مسلمانان فراهم شد.موسی بن نصیر، فرمانده مسلمانان در مغرب، با کسب اجازه از خلیفه اموی ولید بن عبدالملک، لشکری مرکب از عرب‌ها و بربرها به فرماندهی طارق بن زیاد به آندلس فرستاد. طارق بن زیاد در سال ۹۲ هجری از تنگه جبل الطارق عبور کرد و در کنار کوهی که بعدها به نام جبل الطارق معروف شد، اردو زد و شروع به فتح شهرهای مهمی مانند قرطاجه، قرطبه، مالقه و طلیطله نمود.
روند فتح و گسترش حکومت مسلمانان
طارق نیروهای خود را به چند گروه تقسیم کرد تا به سمت شهرهای مهم پیشروی کنند و پس از مقاومت نسبی در قرطبه، بیشتر شهرها به سرعت فتح شدند.موسی بن نصیر نیز در سال ۹۳ هجری با لشکری مجهز وارد عمل شد و مسیر جدیدی را برای نفوذ انتخاب کرد که طارق طی نکرده بود. در نهایت دو فرمانده در نزدیکی طلیطله به هم رسیدند و پس از حدود چهار سال، آندلس به طور کامل به دست مسلمانان افتاد. پس از فتح، عبدالعزیز، پسر موسی بن نصیر، به عنوان والی آندلس منصوب شد و شهر اشبیلیه (سبیا) را پایتخت خود قرار داد.
ویژگی‌های حکومت مسلمانان در آندلس
آندلس به مدت بیش از ۸۰۰ سال تحت حکومت مسلمانان باقی ماند تا اینکه در سال ۱۴۹۲ میلادی آخرین دژ مسلمانان در گرانادا توسط فرمانروایان کاتولیک فتح شد و حکومت مسلمانان پایان یافت. در دوره حکومت مسلمانان، آندلس به عنوان پلی تمدنی بین جهان اسلام و اروپا شناخته شد و مسلمانان، مسیحیان و یهودیان در کنار هم با آزادی نسبی به زندگی و انجام مراسم مذهبی خود پرداختند.با وجود آغاز موفقیت‌آمیز فتح و حکمرانی، در طول زمان اختلافات داخلی و مشکلات سیاسی باعث تضعیف حکومت مسلمانان شد که نهایتاً منجر به سقوط تدریجی آندلس شد.
در مجموع، فتح آندلس نه تنها یک رویداد نظامی بلکه نقطه عطفی در تاریخ تمدن اسلامی و اروپا بود که تأثیرات فرهنگی، علمی و سیاسی گسترده‌ای به دنبال داشت و تا قرن‌ها بعد نیز اهمیت خود را حفظ کرد.
عوامل متعددی باعث شد مسلمانان به فتح آندلس بپردازند که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:
گسترش اسلام و کشورگشایی پس از فتح مغرب: پس از اینکه مسلمانان شمال آفریقا (مغرب) را فتح کردند، تمایل و انگیزه برای ادامه فتوحات و گسترش اسلام در مناطق جدید افزایش یافت. این موج کشورگشایی آرام نگرفت و آندلس به عنوان منطقه‌ای وسیع و مستعد برای فتح مورد توجه قرار گرفت. آمادگی نظامی و حمایت بربرهای مسلمان: موسی بن نصیر، فرمانده مسلمانان در مغرب، حدود ۱۹ هزار سپاهی از بربرهای تازه مسلمان‌شده را با سلاح و ذخیره کامل در اختیار طارق بن زیاد گذاشت که این نیروها آمادگی و توان نظامی لازم برای فتح آندلس را فراهم کردند.
وضعیت نابسامان داخلی آندلس: آندلس در آن زمان دچار آشفتگی‌های سیاسی و اختلافات داخلی شدیدی بود که موجب تضعیف قدرت حاکمان مسیحی آنجا شده بود. این شرایط داخلی نامناسب، فرصتی مناسب برای مسلمانان فراهم کرد تا بتوانند به راحتی وارد شده و مناطق مختلف را فتح کنند.
دعوت و همکاری برخی از مخالفان داخلی آندلس: از جمله کنت جولیان که بنا به منابع تاریخی، نامه‌ای به موسی بن نصیر فرستاد و مسلمانان را به فتح آندلس فراخواند و وعده داد که سنگرهای خود را به آن‌ها خواهد سپرد. این همکاری و اطلاعات به مسلمانان کمک کرد تا نقشه فتح را بهتر اجرا کنند.
ایمان و انگیزه دینی: مسلمانان نه صرفاً به دلیل تحریک‌های سیاسی، بلکه از روی ایمان اسلامی و انگیزه جهادی برای نشر دین اسلام به فتح آندلس پرداختند تا پرچم اسلام را در این سرزمین برافرازند.
سیاست‌های مسالمت‌آمیز اولیه و اتحاد مسلمانان: در ابتدا سیاست‌های مسالمت‌آمیز حکام مسلمان و اتحاد میان مسلمانان، زمینه را برای موفقیت در فتح آندلس فراهم کرد. به طور خلاصه، ترکیبی از آمادگی نظامی مسلمانان، ضعف و اختلافات داخلی آندلس، دعوت برخی مخالفان داخلی، و انگیزه دینی باعث شد که مسلمانان به فتح آندلس بپردازند و این منطقه را تحت حکومت خود درآورند.
دانشمندان برجسته مسلمان برخاسته از آندلس
دانشمندان مسلمان برخاسته از آندلس (اسپانیا در دوره اسلامی) نقش بسیار مهم و برجسته‌ای در تاریخ علم، فلسفه، عرفان، پزشکی، نجوم، ادبیات و سایر علوم ایفا کردند. آندلس به‌عنوان یکی از مراکز علمی و فرهنگی جهان اسلام، نهضت علمی گسترده‌ای داشت که در آن علوم یونانی ترجمه و توسعه یافت و دانشمندان بزرگی ظهور کردند که آثارشان تأثیر زیادی در جهان اسلام و حتی اروپا داشت. دانشمندانی مانند:
ابن رشد (۱۱۲۶-۱۱۹۸ میلادی): یکی از بزرگ‌ترین فلاسفه و دانشمندان قرون وسطی، که به‌ویژه در فلسفه مشاء (مکتب فلسفی اسلامی) شناخته می‌شود. او در فلسفه، پزشکی و نجوم فعالیت داشت و نخستین کسی بود که درباره پدیده کلف خورشید پژوهش کرد.
ابن خلدون (۱۳۳۲-۱۴۰۶ میلادی): تاریخ‌نگار، جامعه‌شناس و فیلسوف بزرگ که آثارش مانند «المقدمۀ» در علوم اجتماعی و تاریخ هنوز معتبر است. او از اندیشمندان برجسته آندلس بود که به برنامه‌های درسی مدارس و آموزش در آن زمان اشاره کرده است.
ابن باجه (ابن بَجّه): لغت‌شناس، شاعر، فیلسوف و حافظ قرآن که در فلسفه و الهیات شهرت داشت و از پیشگامان فلسفه اسلامی در آندلس بود. او و جابر بن افلح از منتقدان نظام بطلمیوسی در نجوم بودند.
ابن طفیل (۱۱۰۵-۱۱۸۵ میلادی): فیلسوف و متفکر برجسته آندلس که در فلسفه و علوم طبیعی فعالیت داشت و در دولت موحدین نقش مهمی ایفا کرد.
محیی‌الدین ابن عربی (۱۱۶۵-۱۲۴۰ میلادی): عارف و متصوف بزرگ جهان اسلام که به «شیخ اکبر» شهرت دارد و آثار مهمی در عرفان اسلامی مانند «الفتوحات المکیة» و «فصوص الحکم» تألیف کرد.
ابن حزم آندلسی (۹۹۴-۱۰۶۴ میلادی): فقیه، متکلم و نویسنده کتاب‌های مهم در ادیان و مکاتب فکری که در قرطبه متولد شد و از دانشمندان برجسته فقه مالکی در آندلس بود.
ویژگی‌ها و دستاوردهای علمی آندلس
آندلس در زمینه‌های مختلف علمی مانند فلسفه، فیزیک، داروسازی، کشاورزی، نجوم، ریاضیات و علوم قرآنی و حدیث پیشرفت‌های چشمگیری داشت.
دانشمندان آندلس علاوه بر تحقیق و تألیف، در ترجمه کتب یونانی و علوم مشرق زمین به عربی نقش مهمی داشتند و کتابخانه‌ها و مدارس متعددی تأسیس کردند که به آموزش زبان عربی، ادبیات و اصول دین اسلام می‌پرداختند. فلسفه در آندلس با علوم کاربردی مانند پزشکی و نجوم همراه بود و فلسفه مستقل آندلسی از قرن دهم میلادی شکل گرفت. محمد بن عبدالله بن مصره از پیشگامان فلسفه اسلامی در آندلس بود که تأثیر زیادی بر ابن عربی گذاشت. مذهب مالکی به عنوان مذهب رسمی آندلس پذیرفته شد و فقهای مالکی نقش مهمی در نظام قضائی و فقهی آندلس داشتند.
دانشمندان مسلمان آندلس، با بهره‌گیری از میراث علمی یونان، تلاش‌های علمی مشرق زمین و شرایط فرهنگی و سیاسی آندلس، تمدنی درخشان و پیشرفته در زمینه‌های مختلف علمی، فلسفی، دینی و ادبی پدید آوردند که تأثیرات آن تا امروز باقی است. نام‌هایی چون ابن رشد، ابن خلدون، ابن باجه، ابن طفیل و ابن عربی از برجسته‌ترین چهره‌های این تمدن هستند که آثارشان در جهان اسلام و غرب بسیار معتبر و اثرگذار بوده است.
یادگارهای زیبای مسلمین در اسپانیا
از دوره حضور مسلمانان در اسپانیا بناهای تاریخی مهم و باشکوهی برجا مانده است که نماد هنر و معماری اسلامی در این منطقه به شمار می‌روند. مهم‌ترین این بناها عبارتند از:
مسجد جامع قرطبه (کوردوبا): این مسجد که در قرن هشتم میلادی به دستور عبدالرحمن اول بنیانگذار امویان آندلس ساخته شد، یکی از بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین مساجد جهان اسلام بوده است.
مسجد جامع قرطبه نمونه‌ای بارز از معماری اسلامی است که ترکیبی از سبک‌های اسلامی و مسیحی را در خود دارد، زیرا پس از فتح کوردوبا توسط مسیحیان، به کلیسای جامع تبدیل شد اما ویژگی‌های معماری اسلامی خود را حفظ کرده است.
این بنا با طاق‌های نعلی، قوس‌های شبدری و تزئینات ظریف، از شاهکارهای معماری اسلامی در اروپا محسوب می‌شود.
کاخ الحمرا (گرانادا): کاخ الحمرا یکی از زیباترین و مهم‌ترین نمونه‌های معماری اسلامی در اسپانیا است که در شهر گرانادا واقع شده و به عنوان مقر دژمانند امیران بنو نصر شناخته می‌شود.
این کاخ در قرن هفتم هجری (قرن چهاردهم میلادی) ساخته شده و نمونه‌ای از هنر اسلامی مغربی با ویژگی‌های خاصی چون درون‌گرایی، تزئینات داخلی فراوان شامل حکاکی آیات قرآن، کاشیکاری‌های منقوش و نقش‌های هندسی و اسلیمی است.
الحمرا با دیوارهای قرمز رنگ و طراحی پیچیده‌اش، یکی از جواهرهای فرهنگی و تاریخی اسپانیا به شمار می‌رود.
مسجد الحمرا: در مجموعه کاخ الحمرا مسجدی نیز وجود دارد که در قرن چهاردهم میلادی ساخته شده و از نظر معماری و تزئینات، تحت تأثیر هنر مغربی است و زیبایی و ظرافت خاصی دارد.
مسجد سانتا ماریا د لا آلمودینا (مادرید):این مسجد که در ابتدا به عنوان مسجد اصلی شهر مادرید ساخته شد، بعدها توسط مسیحیان به کلیسا تبدیل شده است. معماری این بنا نئوکلاسیک است و دارای گنبد بزرگ، نقاشی‌های دیواری، مجسمه‌ها و شیشه‌های رنگی است که نشان‌دهنده ترکیب فرهنگ اسلامی و مسیحی در اسپانیا است.
این بناها نه تنها از نظر معماری و هنری اهمیت دارند، بلکه نمادی از تاریخ غنی و فرهنگ متنوع هستند که نشان‌دهنده همزیستی و تعامل فرهنگ‌های اسلامی و مسیحی در طول قرون مختلف می‌باشند.